Vocaole meziek
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Vocaol meziek is meziek dee gans of deils mèt de minseleke stum weurt gemaak. 't Tegedeil neump me instrumintaole meziek. In de mieste meziekculture is vocaol meziek de norm.
Me meint tot meziek es 'bijproduk' vaan taol is oontstande en dus 'ne vocaolen oersprunk heet. Dat slut evels neet oet tot de mins al gaw is euvergegaange tot 't gebruuk vaan meziekinstruminte, oonder mie (meh neet allein) um 't ritme te accentuere. In diverse soorte volksmeziek die allewijl bekind zien heet de stum 'n gans versjèllende rol, vaan inseg middel tot meziek make tot bekans aofwezeg. Ouch 't belaank vaan d'n teks in de meziek versjèlt zier: soms gief 't gaaroet gein wäd, soms drejt 't allein um d'n teks en is de meziek bijzaak.
In de westerse meziek waor vocaol laank de norm. Oet de aajdheid zien allein gezoonge ledere euvergelieverd. De middeliewse meziek kinne v'r allewijl veural in de vörm vaan 't Gregoriaans, boebij instruminte zelfs verboje waore. Aander prestigieus mezieksoorte, wie 't organum en 't motèt, stèlt me ziech ouch gans gezoonge veur, dewijl de meziek vaan de troubadours al-evel begeleid meh toch vocaol waor. Allein dansmeziek waor instrumintaol; hei is evels meh wieneg vaan euvergelieverd. Ouch in de renaissance bleef vocaol de norm: gans gezoonge motètte, mèsse, chansons en madrigale woorte in dezen tied op groete sjaol verspreid. Pas op 't ind vaan de zèstienden iew begós me überhaupt rekening te hawwe mèt 't touwveuge vaan meziekinstruminte. Instrumentaole meziek veur beveurbeeld örgel of luit stoont in lieg aonzien.
Aanders woort dat in de barokmeziek. Diverse soorte orkes- en kamermeziek gónge de concurrentie aon mèt vocaol meziek. Gans gezoonge werke woorte awwerwèts. In plaots daovaan oontstoonte diverse nui vörm vaan begeleide vocaol meziek, wie d'n opera, de cantaat en 't oratorium, dewijl ouch de mès en 't madrigaol vaanaof noe begeleid waore. Vaan dees kunsvörm zouw veural d'n opera blieve bleuje, ouch in de klassieke en romantische meziek. In de romantiek kaom daobij 't kunsleed op: 'n zètting vaan e dèks bekind gediech die väöl rekening heel mèt de poëtische expressie.
Väöl vaan de kunsmeziek oet deen tied waor evels toch instrumintaol. In de loup vaan de negentienden iew oontsteit ummer mie 'nen amusemintsmeziek vaan nui leedsjes, in massaproductie gemaak door de meziekindustrie. In de jaore 1890 goon de Vereinegde Staote dao-in dudelek euverheerse; hei kump in dat decennium ouch de ierste hitparaad. In 't Interbellum weurt d'n jazz populair, dee nog gooddeils instrumintaol is, meh es nao d'n Twiede Wereldoorlog de rock 'n roll opkump, opgevolg door aander soorte popmeziek, is 't allein nog mer vocaole meziek dee populair weurt.
In de oetheimse kunsmeziek versjèlt de rol vaan de stum ouch. Soms oontbrik ze gans of gooddeils (in d'n Indiase klassieke meziek of de Japanse gagaku), soms steit ze centraol (beveurbeeld in de Chinesen opera).