Taol
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Woord taol (taal) heet mie es ein betekenis. In d'n ierste plaots geit 't um 'n manier vaan communicatie in 't algemein en vaan minseleke communicatie mèt e systeem vaan geordende klang in 't biezoonder. Bij alle minse is 't vermoge taol te liere aongebaore, oetgezoonderd bij de ergste zwakzinnege. Inkel hoeg ontwikkelde walvèssoorte höbbe ouch taol, boe-oonder d'n tummeleer en d'n orka.
In de twiede plaots is ein taol e systeem boebinne 't minselek (of "dolfienlik", zuug bove) vermoge tot taolvörming vörmgegeve en nao zieker regele gesjik weurt. De versjèlle tösse twei zölke systeme make, tot veer vaan versjeie taole spreke.
Evels heet edere mins zien eige manier vaan spreke. Aofzoonderleke minseleke spraak neump me 'n idiolek. E dialek is 't taolcontinuüm vaan mier dan ein spreker, die hun idiolekte zoe diech bijein ligke tot me kint zegke tot ze oongeveer 'tzelfde praote. 'n Aontal dialekte same ligke binne de band vaan ein taol. Väöl taole höbbe ei normatief dialek boe-in alle sjrifteleke communicatie en de meiste officieel mondeling conversatie plaotsveend; me sprèk in zoe geval vaan Standerdtaol
In dees terminologie zit ei groet probleem: de grens tösse dialek en taol. Vreuger waor 't gebrukelek um, wienie örges e standerdtaol bestoont, alle taolvariëteite vaan dat gebeed, es ze neet hiel erg aofweke, es dialekte vaan die ein taol te beneume. Zoe woort 't dialek vaan Zittert Nederlands geneump, en 't dialek vaan Tudder Duits. Allewijl is 't evels gewoener um taole mie nao taolköndege eigensjappe in te deile. Zoe is de lèste decennia de vraog oontstoon of 't Limburgs neet es apaarte taol gezeen mós weure. Oeteindelek is de taol door de Nederlandse euverheid in 1997 erkind.
In Europa weure e kleine tachteg taole gesproke, sinds me de definitie vaan taol verwijd heet. In de ganse wereld weure wel 3000 tot 6000 taole gesproke, allewel tot väöl vaan die taole eigelek mie dialekte vaanein zien. De indeiling vaan ethnologue.com oondersjeit beveurbeeld in Nederland "taole" wie Zieuws, Noordoestveluws, Achterhooks, Veenkoloniaals etc.
't Is te verwachte tot temeenste de helf vaan alle taole binne viefteg jaor oetgestoorve zal zien, de meist pessimistische schaatinge goon zelfs oet vaan negeteg procent.
't Sjpraeëke van de èège taal is bie 't VN-Verdrag Bupo 'n kultureel rech. Allèng in 't oonderwies en 't beroepslaeve kènne eise gesjtèld waeëre. In alle aander formeel situaties haat me rech op 'ne tolk. [1]
Klik hei veur 'n provisorische lies mèt taole.
Referentie
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ Encyclopedie van de menselijkheid, oonder lemma taal, Daan Bronkhorst ISBN 978-90-445-1019-5
