Spontaan palatalisatie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Spontaan palatalisatie is e taolkundeg versjijnsel boebij 'n achter in de moond gelege vocaol veraandert in eine dee mie veur in de moond ligk, zoonder tot dao 'n dwingende oerzaak veur is. Dao-in versjèlt 't vaan umlaut, wat ummer 'n morfologische en/of fonetische oerzaak heet (gemeinelek 'n al of neet historische i in de lèttergreep die denao kump).
Spontaan palatalisatie kump in diverse Limbörgse wäörd veur, wie euver en veur (al zouwe dees wäörd nog oet echten umlaut verklaord kinne weure). Frequinter is 't evels in 't weste. Dao is 't consequent gebäörd bij de Oergermaonse *ū: oet Aajdnederlands hus (oerspraok hoes) woort huus. (De oontwikkeling nao huis gebäörde nog weer later). Mer e gans inkel woord deeg dao neet aon mèt ('t woord būr splitsde ziech op in boer 'landmaan' en buur 'naober').
Ouch bij de weiklang oo huurt me in 't weste dèks spontaan palatalisatie. In 't Standaardnederlands gebäört dat mer in e paar wäörd (neus, kreuken, heup, deur [meh 't veurzètsel blijf door]), meh in väöl Hollandse en Ziewse dialekte is 't zoeget de regel: veugel, zeun, zeumer etc. Aon 't veurbeeld vaan veugel zuut me 't versjèl tösse spontaan palatalisatie en echten umlaut. In 't Hollands en Ziews beteikent dit woord gewoen 'vogel' in 't inkelvoud. 't Limbörgs heet vogel in 't inkelvoud en veugel in 't mievoud; dit is functioneel en daodoor e geval vaan umlaut.
In 't Wes-Vlaoms, boe dit versjijnsel zier sterk is, huurt me ouch dèks spontaan palatalisatie in de korte o: buk 'bók'. 't Frans-Vlaoms, wat zier conservatief is, deit dao neet aon mèt; dit wijs trop tot dit versjijnsel nog neet hendeg aajd is.
Väöl Hollandse en Ziewse dialekte höbbe ouch palatalisatie in de lang aa; soms allein in de aajdlang aa, soms in allebei (Wes-Fries jeer, Ziews en conservatief Zuid-Hollands jaer). Dit is oetindelek nog trök te veure op 't Fries (Aajdfries gēr, Nuifries jier), en naovenant ouch 't Ingels.
Ouch in aander taole kump dit versjijnsel noe en daan veur. Zoe veraanderde de oetspraok vaan de Aajdgriekse υ in de Klassieken tied vaan /u/ nao /y/. Ouch in 't Aajdfrans gebäörde zoeget, oongeveer t'rzelfdertied wie dat in 't Nederlands gebäörde.