Stadsmoer
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Stadsmoer is 'n moer of ómmoering (ringmoer) van 'n stad womit 'n verdaejiging taenge vieënj woort gevörmp. Inne middelieëve mós 'n stad ieës toestumming vanne landjshieër verkriege, veurdet 'n stadsmoer móch waere geboedj. Dit waas neet drek verbónjen aan 't verkriege van stadsrechte; meistes waas 't 'n aafzunjerlik privilege det pas later woort verlieëndj. De vreugste stadsmoere woorte gemaak mit houtere päöl, meh dees woorte later döks herboedj mit stein, ómdet dees sterker woren en zoea aanvallendje legers gemekkeliker boete kóste haje.
'n Ómmoerdje stad kós allein waere betraoje door ein vanne stadspaorte. Dees woren op strategische plaatsen aangebrach, zoeadet 't verkieër good kós doorstruime. Saoves gónge dees paorte toe, meh me kós den nag door 't klei pörtje haer nao binne det meistes inne groeate deur waas verwirk. Dökker mós den waal paortgeldj waere betaaldj. De tarieve versjildje zich de stad en de verveursmiddel.
De meiste stadsmoeren hawwe op 'n aantaal aan plaatse moerteure staon. Vanoet dees moerteure kós me de ómgaeving in 't oug hajen en projectielen aafsjeten op vieënj die de stad perbeerdjen aan te valle. Daobie kós broek waere gemaak van (aope) sjelpteure of anger (toe) moerteure.
Mitte kóms van 't böskroet verloor de stadsmoer zien verdaejigendje fónksje. In ieëste instansje bestäökdje de vieëndj de stadsmoer mit stein, die woorte gelanceerdj door 'ne kattepultj. Later woorte knóns oetgevónje, die ieëste metale böl en later ouch explosief granate kósten aafvure. Mit dees waopes kós 'n stadsmoer snel waere gesloeap. Moere woorte daoveur in väöl vel vervange door aerdwel.
Innen achtieëndjen en neugentieëndjen ieëf woorten in väöl stej groeate deiler vanne stadsverdaejigingen óntmantjeldj, ómdet me min belankstèlling haw veur aaj boedsele die in daen tied es nötteloeas woorte betrach. Hie woorte nuuj hoezer of parken aangelag. De paorte móste döks wieken ómdet die mit häöre smalen doorgank hinjerlik wore veure doorstruim van 't toenummendj verkieër.