Sjpraekwoord
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
E sjpraekwoord ies 'n gezèkde dat in 'n korte teks ein, op ervaring truukgaonde, woarheid nao veure bringk. Dèks ies 't laeveswiesheid, die in de loup van de tied door de luuj erkènd ies gewore. Bekènd zin de gezèkdes rónd 't boerelaeve, diverse ambachte, de natuur en 't waer in al zien vörm. Geweunlik ies sjpraoke van beeldsjpraok. Vanwege 't plastisch en krachtig taalgebroek weurt zoan sjpraekwoord ummer wir toegepas in situaties, woa 't betrèkking op haet.
Gesjiedenis
[bewirk | brón bewèrke]Gans vreuger kaome al sjpraekweurd veur, zoawaal in de klassieke sjriefsels en de biebel es in de Edda. In de late Mieddelièwe en de tied veur 't humanisme zint väöl sjpraekweurd bedach um te dene es lèsse in laeveswiesheid in t ónderwies.
Verzamelinge
[bewirk | brón bewèrke]Verzamelinge van sjpraekweurd besjtoon al ièwe.
- Mieddelièwse lieste zin de Dietse Katoen, de Fecunda ratis (ca 1020) van Egbert van Luuk en de Proverbia communia (ca 1480).
- Oet de 16e ièw sjtamme de Adagia (1500) van Erasmus, de Proverbia germanica (1508) van Heinrich Bebel, de Drehundert gemener Sprickwörde (1528) van Joh. Agricola, de Sprichwörter (1541) van Seb. Franck en de Gemeene Duytsche spreckwoorden (1550). In 't Nederlands Seer schoone spreeckwoorden (1549) van 'ne anonieme sjriever.
- In de 19e ièw ies begoes mèt 't aanlègke van weitesjappelike verzamelinge, woabie gelèt woort op 't bie-einbringe van vergeliekingsmateriaal oet ander leng.
- 'n Tiedsjrief ónder de naam Proverbium, euver paremiologie (sjpraekwoordkunde) versjient saer 1965 in Helsinki
- Belangrieke 20e ièwse vertalinge zint: Nederlandse spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1e drök: 1901) van F.A. Stoett en Nederlandse spreekwoorden en gezegden (1950) door K. ter Laan
Verzamellieste in Limburg
[bewirk | brón bewèrke]Dao besjtoon in Limburg typisch Limburgse sjpraekweurd en gezèkdes, meh dao zint ouch plaatselike gezèkdes, die truukgaon nao situaties en/of ervaringe in die bepaolde plaats. Sóms zin de gezèkdes 'n vertaling vanoet 't Nederlands, of ouch oet ander tale. Dao besjtoon in diverse plaatse verzamellieste van sjpraekweurd:
- In 't book: Feesten, zeden, gebruiken en spreekwoorden in Limburg oet 1877 van H. Welters oet Ech sjteit 'n hoofsjtök (in 't Nederlands) mèt es titel: Spreekwoorden en spreekwijzen in Limburg bekend en gebruikelijk .
- in 't Venloos, Limburgse gezèkdes en 'n aantal Venlose.
- op de Valkebergse televisie lièt Veldeke-Valkeberg reigelmaotig Limburgse en Valkebergse sjpraekweurd zeen.