Savelsbösj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Savelsbösj (Nederlands: Savelsbos) ies 'ne groate bösj van 300 ha op 't plateau in Zuud-Limburg. In de lengde vief kilomaeter en op sómmige plaatse hièl sjmaal (zoan diekke hónderd maeter). 't Betref hie 'ne hellingbösj tösje Keer, Se-Gietere (Sint Geertruid), Groeselt (Gronsveld), Moersjelt (Moerslag) en Riekelt (Rijkholt), 80 maeter bove-n 't Maasdal. Dees dörper höbbe de óntwiekkeling van de bösj bepaald. De sjtiel hellinge in de bösj maakde-n 't ónmeugelik um hie boewland en weie aan te lègke. Vanoet 't oaste loupe gröbbe en delle riechting de Maas. Dees gröbbe zint óntsjtange umdat zie rege- en doajwater aafveurde. Later gebruukde de luuj ze es verbingingswaeg, de zoageneumde hol waeg, tösje de buurtsjappe. De hudige hoofweeg tösje Groeselt en Se-Gietere ies zoane holle weeg. De bekèndste gröbbe door de bösj zint de Sjoan gröb, de Sjegkeldergröb en de Dorrewaeg. In de hellinge en in de bösj zint de terrasse te herkènne van wienboew dae al oet de Romeinse tied sjtamp. 't Gebeed vèlt ónder Sjtaatsbosbeheer. De bösj ies ónderverdeild in de Èèsjderbösj, de Riekelderbösj, de Rieseberg en de eigelike Savelsbösj.

Biotoop

Momenteel ies deze bösj 'n natuurreservaat. Veurkómmende buim zint o.m. de eik, iep, beuk, esdoorn, acacia en de kasjtanjeleboum. Zeldzaam deersoorte wie de hermelien, de bunzing, sjteinmarter of fewien, de eikelmoes. de hazelwörm en de hazelmoes. Ouch väöl vogelsoorte (70) woa-ónder de Greun sjpech, reeë en plantesoorte zint hie te zeen.

Cultuur

In de 19e iew höbbe Belzje archeologe hie prehistorische vuursjteinmiene óntdèk. 'n Groat aantal gebruuksveurwerpe woort daobie gevónge. De miene besjtoon oet hónderde kleiner koele, woa-oet de luuj zoan viefdoezend jaor geleje de vuursjtein haolde veur hun getuug (o.m. biele en hakke). Tot in de 19e ièw woort vuursjtein ouch gebruuk um vuur te make mèt hölp van 'n tónteldoas.

Bie Moersjelt liek 't geologisch monument Moersjelt, woa in vreuger tieje kalksjtein of mergel woort gewonne um land en weie te mergele (bemèste). De mergel kump hie en dao aan de oppervlak en dao zint ingeng nao de berg (groeve) in. Door de ganse bösj versjreid bevinge ziech dees mergelgroeves. Nao de Twiède waereldoorlog sjtop dizze cultuur. Sóms weure nog waal champignons geteeld in de grotte. Väöl van die ónderaardse geng sjtoont noe op insjtorte. Bekènde name zint: de Daolekamersj, de Hèl, de Beuk, 't Verkesloeëk, 't Wienkelderke en 't Mergelloeëk. Allewiel euverwintert de vleermoes in de grotte, woa 'n consjtante temperatuur ies van 10 grade Celsius.

Oet ein kiezelkoel ter plaatse woort jaorelank kiezel gegrave um te gebruke bie 't verharde van waeg.

Informatie

Bie bezeukersjcentrum De Bosjrand in Moersjelt en op informatiepanele in Ikkelder, Se-Gietere en Riekelt kènne wandelaersj ziech melle en/of informere euver wandelroutes en róndleidinge in de vuursjteinmiene o.l.v Sjtaatsbosbeheer.