Ruimtepuin

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Ruimtepuin in 'n lieg baon (tot 200 km

Ruimtepuin in 'n geostationair baon

Ruimtepuin is puin in de ruimte, boete d'n dampkrink, wat door de mins is gemaak. 't Kin variëre in gruutde vaan verfsjèlferkes of metaoldeilkes tot satellietoonderdeile wie buitsjes en veerkes tot gaanse, oafgedaankte satelliete/kunsmaone en rakèttrappe. Ouch dröppels metaolechtege keulvloeistof vaan RORSAT-satelliete die gebruuk make van kernenergie en clusters vaan klein naojes koume veur. Umtot de baone vaan väöl ruimtevaartuige euverlappe is de kans op botsinge neet oonwoersjienelek.

Oontstoon

De mieste deilkes die me aontröf in de ruimte roond de Eerd zien zoegenaomde micro-meteoriete. Dees deilkes zien oonstande bij de vörming vaan 't zonnestèlsel, deilkes oet de interplanetair stöbwolk, en restante vaan komete. Bij lanceringe vaan rakètte koume evels ouch väöl deilkes in de ruimte. Dit varieert vaan verfsjèlferkes en metaoldeilkes tot gaanse rakèttrappe en (oeteindelek) neet mie gebruukte satelliete.

Bij RORSAT-satelliete die de Russe gebruke um radarsignale te monitore, woort gebruuk gemaak van kernenergie es energiebron. Es zoe'ne satelliet boete bedrief raakde, moos de 'kerncentrale' in 'n hoeger baon gesjote weure. Dit góng miestal good, mer soms oontsnapde get keulvloeistof. Dees keulvloejstof is metaolechteg, en dröppels vaan 5,5 cm groet bevinde ziech nog steeds in 'n baon um de Eerd.

In 'n poging um 'n kunsmaotege ionosfeer te make (um meugeleke communicatieprobleme veur te zien) woort tijdes Project West Ford 'ne groete rink vaan kopernoajes vaan 1,78 cm laank in de ruimte geplaots tösse 3500 en 3800 km huugde. Oondanks tot de naojes mer zoe'n drei jaor in 'n baon um de Eerd zouwe mote blieve, gaof 't in 2008 nog steeds naojes in 'n baon.

Een aander bron vaan ruimtepuin is ouch gereidsjap dat door lui is verlore, beveurbeeld tijdes ruimtewandelinge. Bij de ierste ruimtewandeling verloor astronaut Ed White 'n hejs, en Micheal Collins verloor 'ne camera tijdes de Gemini X-missie. Hiel bekind woort de tas mèt gereidsjap mèt 'ne weerde vaan $ 100.000,- die Heidemarie Stefanyshyn-Piper kwiet raakde tijdes de Space Shuttle-missie STS-126.

Gevolge

Rizzeltaot vaan 'n botsing mèt 'n verfdeilke op de roet vaan Space Shuttle Challenger tijdes STS-7

De kleinste deilkes, wie de verfsjèlferkes zien 't minst gevaarlek, mer höbbe 'tzelfde effek es zandstraole. Um satelliete te besjerme weure die oetgerös mèt 'n pantser vaan 'n dunne metaole folie (wat ouch gebruuk weurt um sjaoj bij botsinge mèt micrometeoriete tege te goon). Bij zonnepaniele is dat evels oonmeugelek. Die mote daan ouch sjaojtolerant weure geproduceerd: es ei deil oetvèlt moot de res gewoen kinne doorwèrke.

De huidege pantsers, die ouch gebruuk weure bij het ISS zien slechs good um deilkes tot 1 cm tege te hawwe. Um botsinge mèt groeter deilkes te veurkoume is inkel 'n baonverandering 'n optie. Dit beteikent evels tot de baon vaan die deilkes perceis bekint moot zien. Daorum weurt door 't Amerikaans ministerie vaan Defensie vaan 19.000 deilkes bijgehawwe wat hun baon is. 't Gief evels zoe'n 600.000 deilkes die groeter zien es 1 cm.

Opruime

Versjeie veurstèlle veur 't opruime vaan ruimtepuin höbbe de revue gepasseerd: 't vaange vaan deilkes mèt water of aerogels, mèt de bedoeling de deilkes te vertrage zoetot ze oeteindelek in de atmosfeer opbranne, of zelfs 't inzètte vaan 'n ruimtevaartuig dat deilkes geit vaange, verzamele en aoflevere op 'n centraol punt. 'n Aander oplossing veur 't ISS is um deilkes die 'n gevaar oplevere veur 't ISS te besjete mèt 'n laserstraol (vaanaof de Eerd) boedoor de deilkes ouch weer vertrage en vaan baon verandere. Tot noe touw is evels nog gein inkel systeem wèrkend. Rusland heet veurgestèld 'n ruimtevaartuig te goon bouwe, wat in 2020 zouw mote zien. De ierste teste zouwe daan in 2023 mote plaotsvinde. D'r weurt gein woord gezag euver de meneer boe-op 't vaartuig zouw goon wèrke, evels zouwe binne 10 jaor zoe'n 600 neet-wèrkende satelliete oet hun baon um de Eerd mote weure gehaold.