Judicieel mach

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De judicieel, justitieel, juridische of rechterleke mach (vaan 't Franse pouvoir judiciaire) riffereert nao de mach vaan de persoene en institute die euver 't rech gaon in 'ne rechsstaot. Centraol in zoe'ne rechsstaot is 't idee tot de rechterleke mach oonaofhaankelek is vaan de polletiek. De rechterleke mach weurt daomèt dèks in modern staote, väölal modern democratieë, geplaots in de konteks vaan de sjeiing vaan machte, ouch wel de Trias Politica geneump: 'n theorie vaan Montesquieu (1689 - 1755) die allewijl weurt umermp door de ganse politicologie en rechsgelierdheid. De aander twie machte in dees dreihooksverhawwing zien de executieve of oetveurende mach (meistes de regiering) en de legislatieve of wètgevende mach (dèks 't Parlemint en de Senaot).

De jucidieel mach is in 't allewijl Westers dinke e systeem vaan rechbaanke wat de wet in naom vaan de staot interpreteerd, verdeideg en touwpas. Ze kin ouch wie'e mechanisme veur rechterleke oplossinge of ooneinegheie weure gezien. Oonder de doctrine vaan de sjeiing vaan machte kin de jucidieel mach wette tege hawwe die door de executieve of legislatieve machte weure opgedrage. Dit deit 'ne rechter daan op basis vaan al bestaonde wètte die al daan neet in contradictie staon mèt de nui veurgestèlde wèt.

In Belsj is de hoegste rechbaank 't Hof vaan Cassatie. Dit geit euver 't sociaol rech, handelsrech, börgerlek rech en straofrech. Dees rechbaank geit euver gans Belsj en is daomèt 'n fidderaol liechaom wat veur alle Belzje gilt, of ze noe in Vlaondere, Wallonië of Breusel woene. Veur Duitsland is dit 't Bundesverfassungsgericht. De hoegste rechbaank in Nederland is d'n Hoege Raod. Integendeil tot de aander twie len, heet Nederland evels gein rechbaank die direkte autoriteit heet op de groondwet. De Nederlandse groondwet is daomèt 'n vrij groete oetzoondering in Europa, umtot zie veural symbolische weerde heet.

Europees judicieel mach

In de Europese Unie (EU) is 't Europees Hof vaan Justitie (deil vaan 't Hof vaan Justitie vaan de Europese Unie) verantweurdelek veur 't Europees rech. 't Hof heet 'n, veur EU-bezejje, groete maote vaan mach in de Unie: alle Europese wètgeving, inclusief de nationaal wètgeving vaan EU-lidstaote die op welke meneer daan ouch gelink kinne weure mèt intra-nationaal aofsprake tösse EU-lidstaote, valle oonder de verantweurdelekheid vaan dit Hof. Es 't Hof bewies tot de situatie of wètgeving op welke meneer daan ouch in aonraoking kump mèt Europees wètte, of wètte vaan aander lidstaote, heet 't Europees Hof 't lètse woord. Wat de nationaal rechbaanke dao ouch vaan mage vinde is daan irrillevant. Daomèt gief 't 'n vrij oetzunderleke situatie binne de verstandshawwinge tösse de EU en häör lidstaote: wijl in de executieve mach en legislatieve mach de EU minder te zègke heet es de lidstaote (die allemaol oonaofhaankelek veto-rech höbbe bij 't veur- of tegestömme vaan nui wètte), heet de EU in de judicieel mach via 't Europees Hof de euverhand. Heidoor weurt soms ouch wel gestèld tot 't Europees Hof 't mechtegste instituut is vaan de EU.