Stadhoes (Mestreech)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Stadhoes vaan Mestreech

't Stadhoes vaan Mestreech is e gebouw op de Merret in Mestreech. 't Stadsbestuur heet 't sinds de oplievering vaan 't gebouw in gebruuk.

Historie

Ietot 't stadhoes woort gebouwd, zaot 't stadsbestuur in twie hoezer aon de Sint-Jorisstraot (allewijl de Groete Staat): De Lanscroon en De Liebaerd. De rechspraok gebäörde in 't Dinghoes aon de Kleine Staat, wat wel veur de stad waor gebouwd. Toch waore allebei oonderhaand te klein gewore. Al in de late zèstienden iew had me planne veur e nui raodhoes, meh door d'n Tachtegjaoregen Oorlog kóste die neet weure gerealiseerd.

't Nui Nederlands stadbestuur (sinds 1632 woort 't Braobants deil vaan de Mestreechse Twiehieregheid woergenome door de Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen) leet in 1655 d'n Hollandsen arsjitek Pieter Post oet D'n Haag koume veur e nui stadhoes te oontwerpe. Heer leet de aw Lakehal, 't Belfort en e stök vaan de aw walmör mèt de Leugepoort en de Gevaangenepoort slope. Stein vaan de Gevaangenepoort woorte later bij de bouw vaan 't Stadhoes gebruuk. Zoe waor e nui plein oontstande, de Merret. Midde op dit plein kaom 't nui stadhoes. Wie al 't werk vaan Post vèlt 't Stadshoes oonder 't Hollands classicisme, 'ne bouwstijl dee wie de naom al suggereert veural in Wes-Nederland veurkump. Veur Limbörg is dit 'n oetzunderlek veurbeeld.

Mèt de bouw woort in 1659 begós wie de twie Mestreechse hoegsjoute Groulart en De la Montaigne de symbolischen ierste stein lagte. In 1664 kós de raod 't Stadhoes in gebruuk numme. 't Gebouw waor door geldgebrek nog neet gans veerdeg; d'n torie woort pas in 1684 door d'n Aokese bouwmeister Adam Wynandts gerealiseerd.

Mèt 't interieur woort nog laanger gewach. De ierste jaore waor 't hendeg sober, meh in d'n achtienden iew woorte oetbundege stucwerke, wandkleide en meubele aongebrach. 't Interieur raakde zwoer versjendeleerd bij 't ierste Frans belag vaan Mestreech in 1793; in de loup vaan de negentienden iew woort dat herstèld.

Tot deep in de negentienden iew hoesvesde 't Stadshoes neve de raod (die tot aon de koms vaan de Franse, die apaarte tribbenaole inveurde, ouch rechspraok) ouch de complete amteleke organisatie. Ouch woort in de Fransen tied de twiedeiling in e Braobants/Staots en e Luiks deil euverbojeg. Heidoor veraanderde alle kamers en zaole vaan functie, boete de börgemeisterskamer. Pas in 1961 verhoesde de amteleke organisatie gooddeils nao 't nui Stadsketoer, wat in 2000 weer woort aofgebroke. De raod bleef wel in 't Stadhoes vergadere, tot in 2007 Mosae Forum gans mèt raodszaol veerdeg kaom. Allein börgemeister en wèthawwers hawwe nog ketoer in 't Stadhoes. Tösse 201 en 2017 woort 't gebouw gerinnoveerd.

Exterieur

Boveste toriedeil.

't Gebouw is 100 bij 100 Rijnlandse voot (31,4 bij 31,4 meter) groet en mèt 75 voot tot aon de nok en 150 voot tot en mèt de toriespits.

't Gebouw is, inclusief kelder en zolder, vief verdepinge hoeg. De gevele zien bedèk mèt Naamse stein. Wie 't classicisme dat vereis zien de gevele symmetrisch ingedeild mèt rechheukege vlaker, gemarkeerd door pilasters en kroenlieste. De pilasters zien op d'n ierste etaasj Dorisch, op d'n twiede Ionisch en op d'n daarde Korinthisch. Alle veer de gevele zien gekroend door e fronton mèt beeldhouwwerk. Aon de wesgevel zuut me 'n steidemaog geflankeerd door Mars (d'n oorlogsgod, veur Mestreech es vèstingstad vaan oongewoen belaank) en Minerva, mèt de kop vaan Medusa en 'n uil. Aoon de weskant vint me ouch 'n dobbel trap die nao de bel étage veurt. Dezen ingaank is gedèk mèt e portiek mèt dao bovenop weer 'n balustraad veur de volgende verdeping. 't Portiek is drei traveeë breid, de ganse middepartij vijf. De aander drei gevele höbbe 'n rillatief besjeie middepartij vaan drei traveeë; d'n oosgevel (d'n achterkant) is nog 't riekste.

D'n torie besteit oet 'ne veerkentege, zwoeren oonderbouw vaan brikke, de bovebouw is achkenteg en besteit oet veer touwloupende etages. De ierste besteit oet ach baoge, d'n twiede dreug veer wiezerplate, de daarde is 'n balustraad mèt op ederen hook veerkentege steunbere, de bovenste is 'n ope lanterie gedèk door 'ne koepel. In de lanterie hingk e kerriljong, gegote door de toen wereldbekinde Amsterdamse breurs Pieter en François Hemony. De klokke waore, wie de inscripties verraoje, oersprunkelek veur 'ne kèrktorie gegote (en bij vergissing neet gelieverd). Umtot d'n torie pas in 1684 veerdeg kaom, hónge de klokke tot deen tied in 'nen houte noedtorie. 't Kerriljong is in 1962 groondeg gerestaureerd door de firma Eijsbouts, dee 26 nui klokke goot en 't pianoklaveer oet begin twintegsten iew weghaolde. In 1997 veugde de firma Petit & Fritsen nog ins zès klokke touw, zoetot 't totaol op 49 kump (in totaol zien dus nog 17 Hemony-klokke euver). 't Kerriljong weurt otomatisch bespäöld op 't gans en haaf oor; op zaoterdagmiddag späölt de stadskerriljonis drop (anno 2020 is dat Frank Steijns).

'n Bekaans exakte kopie vaan d'n torie vint me op de Laura vaan Troitse-Sergieva, e kloester bij Moskou.

Interieur

Plan veur de bel étage vaan de hand vaan Post.

Post leet ziech veur 't interieur leie door klassieke proportiewètte. Heer woort daobij geholpe door de Twiehieregheid: die vereisde tot 't gebouw in e Luiks en e Braobants/Staots deil woort gesplits. 't Luiks bestuur zaot aon de noordkant, 't Braobants bestuur aon de zuidkant vaan 't gebouw. In allebei de hèlfte zaote sjout en sjepene veuraon (dus bij de wesgevel); börgemeister en raod zaote achterein (bij d'n oosgevel). In 't midde gief 't 'n groete hal, 't 'Plein' geneump.

't Plein umspant twie verdepinge. De bojem ligk op de bel étage, dus op 't niveau boe me 't gebouw door d'n hoofingaank binnekump. De verdeping daobove heet 'n galerij die euver 't Plein oetzuut. 't Plein is gedek door e kruusgewelf, 'n haaf tongewelf en 'ne koepel, dee op veer pilere rös. 't Gewelf is tösse 1667 en 1671 besjèlderd door Theodoor van der Schuer oet D'n Haag mèt allegorieë vaan de vrei, de geriechtegheid en de euverwinning vaan de däög op de oondäög. In de koepel hingk e klökske wat vreuger woort gelojd veur merrettije en raodvergaoderinge aon te kundege.

Mèt 'n groet opgezatte trap geit me nao de galerij. Op de galerij vint me glaas-in-loedvinstere mèt de beelder vaan groete Mestreechtenere. De broonze balusters um de galerij zien gesjoonke door raodsleie en tuine hun naome en femiliewaopes.

De Raodszaol heet zien functie sinds 1884; in vreuger tije waor 'r in gebruuk es bibliotheek. Ouch deze zaol waor vreuger in twie deile verdeild; me heet dat bij de restauratie herstèld. De mör zien behaange mèt portrètte vaan ex-börgemeisters vaan Mestreech. Tot 2018 hóng hei e sjouwsjtök vaan Jan van Brussel wat 't Lèste Oerdeil veurstèlde. 't Hóng al in 't Dinghoes wie 't stadsbestuur dao zaot; allewijl weurt 't getuind in 't Bonnefantemuseum.

De börgemeisterskamer (rechs achterin) woort pas in d'n achtienden iew gedikkoreerd, wat me good aon de inriechting kin zien. Wel zien de mör nog mèt goudleer bekleid, wat toen sterk oet de mode waor, meh dit leer is besjèlderd mèt chinoiserieë. De sjèlderije zien (her)kopieë vaan diverse othentieke Chinese en Japanse veurstèllinge. 't Stucplefóng is besjèlderd door de Zwitser Tomaso Vasalli. 't Stucwerk op de mör besteit oet rocaille-ornaminte. De sjouw is vaan eine Joannes Bossier; daobove hingk e sjèlderij vaan de Luikeneer Edmond Plumier wat 't twiehiereg bestuur oetbeeld. 't Meubilair is deils rococo (Lowie XV-stijl), deils classicistisch (Lowie XVI-stijl).

De Luikse sjepekamer, die nog ummertouw es wèthawwerskamer deensdeit, had oersprunkelek ouch oetbundeg stucwerk vaan Vasalli, meh dit góng bij 't Belag vaan 1793 gooddeils verlore. 'tzelfde gelt veur 't mantelstök vaan Plumier wat 't ouch hei gaof. Allein bove d'n ingaank zuut me nog 'n oersprunkelek medaillon. 't Mantelstök is later vervaange door e sjèlderij vaan Van der Schuer wat ieder in de Raodszaol hóng. De Braobantse sjepekamer, allewijl de kemissiekamer, heet 't Belag wel doorstande. Op 't stucwerk is 't Salomonsoerdeil te zien. 't Mantelstök is ouch weer vaan Plumier en tuint de kuise Susanna. Dees veurstèllinge zien neet veur niks gekoze: ze verwieze allebei nao de rechspraok. Aon ein vaan de mör hingk e zèstienden-iews tapiet wat de rencontre vaan Jacob mèt de herders vaan Laban tuint.

De prinsekamer (links, achter de Luikse sjepekamer) waor veur de deciseurs, de aofgezante vaan 't Prinsbisdom Luik en de Rippubliek vaan de Nederlen, die touwziech hele op 't stadsbestuur. Ouch woorte hei boetelandse gaste oontvaange, wie in 1717 Peter de Groete vaan Rusland. Ouch hei gief 't 'n allegorisch mantelstök, noe weer vaan Van der Schuer, wat de dobbel rechspraok tuint, zoewie de Rechveerdegheid die de Nijd vertrampeneert. Aon de mör hingk 'n serie moertapiete die scènes oet 't leve vaan Mozes oetbeelde. Die zien in 1737 bij de Brusselse tapietknuiper Franciscus van der Borght bestèld, die ze nao oontwerp vaan sjèlder Jan van Orley maakde.

Ouch in de secretairekamer (rechs, achter de Braobantse sjepekamer; veurheer ouch wel audiëntiekamer), gief 't moertapiete, meh die zien get sumpelder en tuine verdure (zuierse hoof-veurstèllinge). Oersprunkelek hónge die in de prinsekamer; nao de koms vaan de Mozes-tapiete zien ze verplaots. Ouch dees kamer heet stucwerk vaan Vaselli.

In de collegekamer vint me obbenuits verdure, die get joonger zien: ze zien in 1736 bij François Guillaume van Verren in Oudenaarde bestèld. 'n Bezunderheid is tot ei tapiet is gebaseerd op 't sjèlderij Pan en Syrinx vaan Pieter Paul Rubens. De kamer had vreuger 'n plefóngsjèldering vaan de Mestreechter kunsteneer Jean-Baptiste Coclers, meh wie die door de jaore heer zwoer versjendeleerd raakde, besloot me in 1965 veur Charles Eyck 'n nui sjèldering te laote make.

De Gaginikamer is geneump nao Petrus Nicolaas Gagini, de Zwitser vaan dee zien hand de stucdecoraties in dees kamer zien. Dit is 'n klein Braobantse wèthawwerskamer. 't Stucwerk is evels neet veur dees kamer gemaak: oersprunkelek hóng 't in e hierehoes in de Capucijnestraot, boe 't in 1789 waor aongebrach. Naotot evels bij 't bombardemint vaan 1793 de oersprunkeleke decoratie vaan dees kamer verlore góng, besloot me 't euver te bringe. Heibij raakde ouch e deil vaan Gagini zie werk verlore, umtot de kamer aander aofmetinge heet es de salon boe 't oersprunkelek veur gemaak is.

Bron

Dit artikel baseert ziech op 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel.