Rafaël
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Rafaël (ouch bekènd ónder de name Raffaello Sanzio, Raffaello Santi en Raffaello da Urbino) (6 april 1483 - 6 april 1520) waor 'ne Italiaanse kunssjilder en architek oet de tied van de Renaissance.
Leve
[bewirk | brón bewèrke]
Rafaël woort gebore in Urbino, woa me zien geboortehoes nog ummer kènt bezeuke. Me dateert zien geboorte op 6 april 1483, nao aanleijing van 't book Le Vite van Giorgio Vasari. 't Ies èvvel neet gans zeker dat hae op precies deze datum gebore ies. Zien ouwersj heesje Giovanni Santi en Magia Ciarla. Giovanni Santi waor goudsjmeed en sjilder en zou ziene zoon de ièrsjte sjilderlèsse gegeve höbbe. Hae sjtorf in 1494.
Tussje 1500 en 1504 waor Rafaël in de lièr bie Perugino (Pietro Vanucci) in Perugia. Hae naom de sjtiel van Perugino euver; soms ies 't lestig de werke van de twiè oeterein te houwte. Rafaëls ièrsjte belangrieke werke datere oet 1503-1504.
In 1504 góng Rafaël nao Florence, woa destieds Michelangelo en Leonardo da Vinci ouch wèrkde. Rafaël woort beïnvlood door de technieke en de sjtiel van dees sjildersj. Rafaël kreeg väöl opdrachte in Florence. Veural zien aafbeeldinge van Maria waore erg gewild.
Vanaaf 1508 woonde Rafaël in Roame, woa hae volges Vasari door Bramante naotoe gehaold zou zin. In 't Vaticaan waore d'r privévertrèkke (stanze) van paus Julius II die opnuujts gedecoreerd mooste were.
In 1509 kreeg Rafaël de ièrsjte opdrach um ein van die kamersj te besjildere, de Stanza della Segnatura. Al gauw woort hae, same mèt Michelangelo, door 't Vaticaan besjouwd es de belangriekste kunstenaer. Behalve de Stanza della Segnatura maakde hae ouch fresco's veur drie ander zale in 't Vaticaan, de Stanza d'Eliodoro, de Stanza dell'Incendio en de Sala di Costantino.
Ónder paus Leo X waor hae de hoofarchitek van de Sint Pieter. Hae bleef ouch Madonna's en portrètte sjildere. In 1513 of 1514 sjilderde hae ein van zien bekèndste werke, de Sixtijnse Madonna.
Rafaël sjtorf op ziene 37e verjäördaag in Roame. Hae liek begrave in 't Pantheon.
Invlood
[bewirk | brón bewèrke]Rafaël weurt neet besjouwd es vernujer, meh waal es emes dae de sjilderkuns wiejer vervolmaakde. Tot in de 19e ièw woort hae gezeen es de bèste sjilder aller tieje en tot daen tied waor hae van belangrieke invlood op de Europese sjilderkuns. De lede van de 19e-ièwse Pre-Raphaelite Brotherhood vónge häöm euvergewaardeerd en wolle truuk nao de tied van veur Rafaël. Manet verwees mèt zien controversieel sjilderie Le Déjeuner sur l'Herbe (1862–1863) nao Rafaëls Parisoordeil. Ouch Ingres leet ziech door Rafaël insprirere.
