Quatre-mains
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Quatre-mains (oetspraok: katre-mae) of (piano) veerhandeg is 't speul vaan twie lui tegeliek op 'tzelfde klaveer. 't Weurt väöl in lesverband en in de privésfeer gedoon; in konzèrmeziek is 't get minder gebrukelek. Veural sinds de negentienden iew is väöl quatre-mainsmeziek gesjreve, deils oersprunkeleke composities, meh hiel dèks ouch arrangeminte vaan aander werke veur diverse bezèttinge.
Praktijk
[bewirk | brón bewèrke]Quatre-mainsmeziek kin op twie menere weure genoteerd. Bij partituurdrök gief 't systeme vaan veer belk - eine veur eder hand, twie veur edere speuler. Hei leus me dus alles wat me huurt tegeliek. Soms evels stoon de partije los vaanein - de lieg partij aon de linkerkant, de hoeg partij aon de rechterkant. In dat geval leus me allein de eige partij. Quatre-mainsmeziek die zoe genoteerd steit, weurt es regel in oblongformaot (ligkend) oetgegeve.
De linkerspeuler, secondo geneump, späölt gemeinelek natuurlek de lieg partije. Dèks stoon allebei zien notebelk in de bassleutel genoteerd. De rechterspeuler of primo heet daan de melodie en späölt dèks mèt twie han in de vioolsleutel; zien rechterhand kin wied de huugde in sjete en octaverende notatie is dèks nujeg. Soms evels kruse de han vaan de speulers ziech.
De conventie is tot de secondo de pedaole maag bedene.
Repertoire
[bewirk | brón bewèrke]Composities veur klaveer veerhandeg gief 't pas sinds d'n twieden hèlf vaan d'n achtienden iew. Dit kump door de väöl kleinderen umvaank vaan de klavere in deen tied. Zoe hadde väöl Duitse klavere roond 1700 nog mer veer octave en waore klavere mèt mie es vief octave tot laat in d'n iew zeldzaom. Mèt zoeväöl minder ruimte heet 't wieneg zin um twie lui achter 't klaveer te zètte.
Eine Ernst Wilhelm Wolf sjreef in 1761 e paar sonnate veur klaveer veerhendeg. Ouch Mozart sjreef veur dees bezètting; zien ierste werk, de sonnaat veur klaveer veerhendeg in C K.V. 19d, componeerde heer zelfs al op 9-jaorege leeftied. Op e femilieportrèt vaan de Mozarts oet 1781 zuut me Mozart mèt zie zöster veerhendeg speule. Beethoven sjreef op rillatief joonge leeftied zien sonnaat veur klaveer veerhendeg in D-groet, opus 6, zoewie nog get aander stökker zoonder opusnommer.
Gans get belaankrieker waor 't quatre-mains veur Franz Schubert, dee 'n aontal väöl gespäölde duo's sjreef (beveurbeeld de Militair marsje D. 733). Dees composities aoseme sterk de börgerleke geis vaan de negentienden iew: mie en mie middeklasselui koupe ouch piano's en goon aon amateurmeziek doen. Ouch greujt in dezen iew d'n umvaank vaan 't klaveer sterk: de vleugel vaan Schubert umvat al zès octave, piano's aon 't ind vaan d'n iew kinne 'rs zelfs al zeve aon. Heimèt kump lètterlek en figuurlek ruimte veur 't quatre-mains, wat me noe in hoeseleke krink kin goon doen.
Nao Schubert höbbe ouch componiste wie Robert Schumann, Felix Mendelssohn en Johannes Brahms orzjineel werke veur piano veerhendeg gesjreve. De mieste werke oet deen tied evels zien klaveeroettrèksele vaan bestoonde werke. Ouch e kinmerk vaan de negentienden iew is de opkoms vaan de canon. Meziekleefhöbbers wèlle noe de meisterwerke vaan de groete componiste liere kinne, meh zien daoveur (in d'n tied veur de meziekopnaomes) aofhenkelek vaan wat konzèrzaole in de umgeving op 't program höbbe stoon. Um noe toch die werke te kinne hure weure orkes- en kamermeziekwerke veur klaveer bewèrk. In versies veur eine pianis moot me evels väöl eweglaote; daobij zien die arranzjeminte veur amateurs soms koelek te speule. Mèt quatre-mainsversies geit väöl minder vaan d'n oersprunkeleke meziek verlore, en dat mèt minder meujte.
Aon 't ind vaan de negentienden iew leef 't genre nog sterk in Fraankriek. Bekind weurt de Dolly-suite vaan Gabriel Fauré. Bij Maurice Ravel zien de quatre-mainsversies vaan zien werke soms volweerdege tegehaangers vaan georkestreerde versies (Rhapsodie espagnole, Ma mère l'oye). In 't Interbellum sjrieve sommege componiste nog wel veur piano quatre-mains (Paul Hindemith beveurbeeld, dee oet de filosofie vaan de gebroeksmeziek veural meziek sjrijf die direk kin weure gespäöld). Nao d'n oorlog weurt dat evels zeldzaam. De praktijk vaan hoesmeziek is sterk trökgeloupe; daobij mote de amateurs geine moderne meziek. Sommege componiste specialisere ziech in 't genre (beveurbeeld d'n Argentijn Juan María Solare). Hiel soms lievert 'ne groete of bekinde componis nog wel ins e werk aof, beveurbeeld Intervall vaan Karlheinz Stockhausen (deil vaan Für kommende Zeiten).
Werk veur örgel veerhendeg is extreem zeldzaam. In feite heet me dat koelek nujeg: mèt 't pedaol heet d'n organis zoegezag al drei han en mèt registers kin heer melodieë zoonder meujte nao bove of oonder verdobbele. Daobij höbbe örgele in de regel minder umvaankrieke klavere, zoetot me ziech hendeg in de weeg zit op de örgelbaank. Toch höbbe componiste wie Adolf Friedrich Hesse en Julius André ziech demèt bezeggehawwe.
Verwante bezèttinge
[bewirk | brón bewèrke]Twie piano's
[bewirk | brón bewèrke]Meziek veur twie klavere is ouch gesjreve. Euver 't algemein huurt me die väöl dèkser in de konzèrzaol. De bezètting vaan twie klavere beit mie vrijheid, umtot me allebei de speulers de huugde of de liegde in kin sjikke zoonder tot hun erm ziech mote kruse.
Piano zèshendeg
[bewirk | brón bewèrke]Dit is zier zeldzaam en weurt veural veur de aardegheid gedoon. Vrij bekind zien de Romance en wals veur piano zèshendeg vaan Sergej Rachmaninov.
Pianoduo's
[bewirk | brón bewèrke]Diverse duo's höbbe ziech touwgelag op meziek veur twie pianiste. In de regel speule die ouch meziek veur twie piano's. In de jaore 2010 kaome in Nederland de breurs Jussen sterk op.