Marathon (loupe)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Marathon is 'ne wèdloup vaan 42 kilometer en 195 laank achterein, gedoon in de opeloch, dèks in e stadslandsjap. De marathonloup woort in 1896 bij de Olympische Speule in Athene veur 't iers geloupe. 't Is 'n herinnering aon de slaag bij Marathon oet 490 veur Christus, wie de Grieke de Perze verslaoge en 'ne soldaot mèt de commissie vaan de victorie nao Athene sjikde. Volgens de legende leep deze soldaot, Pheidippides, gans 't ind aon ei stök, en reep heer aongekoume nenikèsamen ('v'r höbbe gewonne') ietot 'r doed neerveel. Me kin begriepe tot d'n Olympische marathon vaan 1896 (zoe good wie dee vaan 2004) ouch ech in Marathon begós en in Athene indegde.

D'n huiege vasten aofstand vaan 42.195 meter is gebaseerd op de marathon vaan de Speule in Londe in 1908; sinds 1924 is deen aofstand standaard. Veural in de Vereinegde Staote sleit de sport al vreug aon, en nao 1908 woorte in versjèllende stei neet-Olympische marathonluip georganiseerd. Vaanaof de jaore 1970 en 1980 woort 't loupe oonder brei laoge vaan de bevolking zier geleef, ouch in Europa en Afrika; diverse bekinde marathons woorte toen veur 't iers georganiseerd. In deenzelfden tied kaom d'n Iron man-triatlon op, boe de marathon 't daarde oonderdeil vaan is. Allewijl vinde bekinde marathons oonder mie plaots in Boston, New York, Londe, Berlijn en Rotterdam. Neve de topatlete doen aon de groete marathons doezende, soms tiendoezende recreante mèt.

Sinds jaor en daag weure de topposities gedomineerd door Oos-Afrikaone (veural Keniaone, soms ouch Ethiopiërs of Oegandeze); de Kalenjinstam oet Kenia steit bezunder bekind um zien gooj marathonloupers. De topatlete loupe de marathon gemeinelek in e bitteke mie es twie oor; de recreante (breiddesporters) doen dèks zoe'n drei of veer oor dreuver. Marathonloupe veur vrouwlui kaom pas rillatief laat op; sinds 1984 (Los Angeles) is de vrouwemarathon Olympisch.

't Loupe vaan 'ne marathon is 'n lestege zaak die zier väöl training vreug. 't Lief kin de ierste daarteg kilometer energie hole oet de verbranding vaan glucogeen, meh moot daonao vet verbrande, wat neet zoe snel geit. 't Lief moot daorum bestand zien tegen 'n energietekort in 't lèste stök. Wee hei evels op gebouwd en getraind is, kin nog väöl langer aofsten loupe; dees discipline weurt ultraloupe geneump.

Wereldrecords

Manslui: 2:01:39 (Eliud Kipchoge, Berlien, 16 september 2018)
Vrouwlui in gemingde race: 2:15:25 (Paula Radcliffe, Londe, 13 aprèl 2003)
Vrouwlui in oongeminde race: 2:17:01 (Mary Jepkosgei Keitany, Londe, 23 aprèl 2017)

Opmerking: nui vrouwerecords in gemingde races weure neet mie erkind, umtot me daan veurdeil heet vaan de manneleke atlete mèt wee me kin mètloupe. Aw records weure nog wel erkind, tot 'n vrouw ze in 'nen oongemingde race verbrik.