Móndj
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De móndj is 'n orgaan inne vorm van 'n holdje inne kop van miensen en de meiste bieëster, naeve de naas en de oeare. Dees lichaamsholdje vörmp d'n houfingank van 't maag-dermstèlsel; al 't voor en drinkes det 't lief inkump, geitj normaal gespraoke es ieëste dore móndj.
Functies
[bewirk | brón bewèrke]De móndj is bie miensen e multifunctioneel orgaan. Es ieëste vörmp t'r 'n hieël wichtig óngerdeil van 't spraokkanaal. Alle mitklinkers en halfklinkers waere ónger angere gevörmp doordet de tóng kóntak maak mit anger deiler vanne móndjholdje (tenj, tandjwal, tandjkes, hel of zaach gehieëmeldje), of (bie labiale) door 'n specifieke articulatie vanne luppe. Bieje vörming van klinkers bevindj de tóng zich in 'n bepaoldje positie zónger kóntak te make mit anger deiler vanne móndjholdje.
't Orgaan is wiejer de ingangspaort nao 't digestief systeem, woraan 't biedruueg dore mechanische verkawwing van 't voor inne móndjholdje mit behölp van 't gebeet, wobie amylase wuuertj geproduceerdj en emulgatie plaatsvindj middels speeksel. Dit proces vörmp d'n ieëste steeg inne voorvertaering. Amylase brèk zètmael aaf toet kleinder stökskes. Dees stökskes waere vervolges door 't speekselsliem aaneingeplek, zodet gein losse stökskes inne lóchpiep kónne sjete. De smaak, 'n zintuuglik gewaorwaering die inne móndj wuuertj waorgenómme door smaakpapille, haet 'n besjurmendje functie bie 't inne móndj veurverwirke van voor en 't preuve van drinkes, ómdet hiedoor 'n aantaal giftige stoffe kónne waere herkèndj en 'n óngersjied kan waere gemaak inne voorbeheufdje van 't lief.
De móndj kan daonaeve, naeve de gebroekelike waeg langs de naas, es alternatieve doorgank dene veur 't aomhaolingssysteem. De móndjaomhaoling is echter neet speciaal verzeen veur dees functie. Dore móndj aomhaolen is denouch - veural es 't döks gedaon wuuertj - minder good veure lónge, doordet de ingeaomdje lóch neet dore naas wuuertj gezuverdj en verwurmp.
Trivia
[bewirk | brón bewèrke]- Bie bieëster sprèk me döks vanne bek, moel of snavel in plaats vanne móndj. Es me dees wäörd bie luuj gebroek, wuuertj det meistes es vrech of aanstoeatgaevendj opgevatj.
- De mónjing van 'n reveer of baek wuuertj ouch döks sumpelewaeg móndj geneump.