Land-vaan-Cadzands
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Land-vaan-Cadzands is de naom veur 't dialek gesproke in 't weste vaan Ziews-Vlaondere, in 't zoegeneump Land vaan Cadzand. 't Areaol vaan dit dialek vèlt same mèt de gemeinte Sluis plus 't stedsje Biervliet in de gemeinte Terneuzen. Ouch 't dialek vaan Maldegem in 't Belsj kin op taolkundege grun debij weure getrokke. Wijer gief 't in de Braziliaanse staot Espírito Santo 'n kolonie sprekers vaan dit dialek. 't Land-vaan-Cadzands weurt zoewel tot 't Ziews es tot 't Wes-Vlaoms gerekend.
Intern versjèlle[bewirk | brón bewèrke]
Binnen 't gebeed zien dujeleke versjèlle te hure, al kinne de bewoeners vaan de streek ziech zoonder väöl meujte verstoon. Es aofwiekend weurt dèks 't dialek vaan Eede geneump, wat versjoend bleef vaan Ziewsen invlood en boe ziech d'n euvergaank nao 't Oos-Vlaoms al deit veule.[1] Volgens Johan Winkler spraok me in Heille 'tzelfde dialek;[2] volgens aandere huurt ouch Sint Kruis daobij.[3] 'n Oonderzeuk oet 2004 geit in dat lèste neet mèt en liet 't dialek vaan Heille oonbehandeld.[4] Winkler rekent 't Eedes trouwes zelfverzekerd tot 't Oos-Vlaoms; later oonderzeuke, boe-oonder 't Woordenboek der Zeeuwse Dialecten,[5] zien neet mèt häöm mètgegaange (veur inhajdeleke arguminte zuug oonder).
Binne de res vaan 't gebeed kin me e versjèl make tösse de dörper Cadzand, Nieuwvliet, Groede, Breskens, Retranchement en Zuidzande, boe 't Ziews vaan bove de Westerschelde dujelek vaan invlood is gewees, en de res vaan 't gebeed, boe me deen invlood minder veult. Oostburg en Schoondijke zouwe daobij euvergaanksdialekte zien.[6]
't Braziliaans Ziews is sinds zien oontstoon sterk geëvolueerd, veural door intens taolcontak mèt 't lokaol wiedverbreid Oos-Pommers.[7] De kinmerke vaan dit dialek zalle hei wijer neet weure behandeld.
Kinmerke[bewirk | brón bewèrke]
Klaanklier[bewirk | brón bewèrke]
De Middelnederlandse ae klink ummer wie 'nen ope achterklinker ao, ouch wienie ze veur 'n -r steit: maokn, baord. Dit steit in groete tegestèlling tot de Ziewse dialekte, die dao gemeinelek 'nen haafope veurklinker ae höbbe. Wienie 'n Standaardnederlandse aa veur -r evels op 'n etymologische -e- trökgeit, klink hei wel 'nen ae: aerde.[8]
Wie in gans Ziews-Vlaondere euverheers de binnelandse vörm af. Op de Ziewse eilen (en in deile vaan Wes-Vlaondere) is dat dèks genoeg d'n Ingweoonse vörm of.[9]
De korte a- veur 'n -l hèlt ziene klaank, dewijl dat op de Ziewse eilen miestens ao- of o- weurt: valle. Hei-in versjèlt 't Land-vaan-Cadzands ouch vaan 't Land-vaan-Axels, wat vaolle kint.[10]
De sjerplang ee en oo versjijne soms es vallende diftonge: Djì 'Eede', Schwòndieke 'Schoondijke'. In de kösdörper huurt me dat neet of minder.
Wie in gans 't Ziews en Wes-Vlaoms zien de Middelnederlandse ii en uu monoftonge gebleve. Winkler evels gief veur Eede en Heille nog 'n ai op veur de Standaardnederlandse ij en oi veur standaard ui.[2] 't Woordenboek der Zeeuwse Dialecten geit hei neet in mèt, meh heet ouch veur Eede, Heille en Sint-Kruis gein informante (entans: de plaotse stoon in 't book neet geneump). 't Kortbij Maldegem weurt op dialekkaarte evels consequent in 't monoftongerend gebeed ingeteikend.[11]
De typisch Wes-Vlaomse veraandering vaan ou nao [u] heet ziech aon de Nederlandse kant vaan de grens neet doorgezat. In 't Land vaan Cadzand zeet me dus euveral koud in plaots vaan koed. Dit gelt ouch veur Maldegem.[1][11]
Perceis 'tzelfde kin weure gezag vaan de combinatie uur. Aon de Nederlandse kant vaan de grens en in Maldegem klink die 'tzelfde wie in de Standaardtaol (zuur 'zoer'), dewijl in Wes-Vlaondere de vocaol weurt geopend (zeur).[11]
De korte -o- veur 'ne velaire nasaol verandert in 't gemein in 'n korte -oe-: joenk, toenge. Vaan Waterlandkerkje en IJzendijke is bekind tot 't dao neet consequent gebäört meh in sommege wäörd wel veurkump.[12]
Wie in e groet deil Ziews-Vlaondere, bekaans gans Wes-Vlaondere en e groet deil vaan Oos-Vlaondere weurt d'n oetgaank -en 'ingeslók' tot lèttergreepdragende nasaol.[13]
De -r- vèlt oet wienie 'n -s drachter kump. Dit is vrij algemein op de Ziewse eilen, in 't Wes-Vlaams en ouch in 't Land vaan Hulst.[14]
De cluster sch- klink oongeveer wie in de standaardtaol (zij 't get weiker), dus neet wie sjh- wie in 't Wes-Vlaoms algemein is.
De w is in Ziews-Vlaondere nog algemein bilabiaol (oe-echteg, wie in 't Limbörgs), dewijl op de Ziewse eilen de labiodentaol w zier sterk euverheers.[15]
Grammair[bewirk | brón bewèrke]
't Persoenelek veurnaomwoord veur de twiede persoen miervoud is gie; 'ne vörm dee me in 't Ziews nörges aanders huurt. D'n objeksvörm is joe, mèt oetzundering vaan Maldegem en meugelek Eede boe me 't Oos-Vlaoms ui kint.[16]
In tegestèlling tot de mieste dialekte vaan de Ziewse eilen maak 't Land-vaan-Cadzands gei versjèl tösse de twie infinitieve.[17]
Euver 't algemein geit d'n ierste persoen inkelvoud op -e oet: ik werke. Dit in tegestèlling tot ik werken, wat in 't noorde vaan Wes-Vlaondere algemein is. 't Werkwoord èn 'höbbe' weurt wel zoe verveug: ik èn 'iech höb'.[18][19]
In 't Land vaan Cadzand weurt, wie in gans Ziews-Vlaondere, 't voltoejd deilwoord mèt ge- gevörmp.[20]
De typisch Vlaomse reduplicatie vaan veurnaomwäörd (Da zegge'k-ik toch!), dee op de Ziewse eilen en in 't Land vaan Axel oontbrik, weurt in 't Land-vaan-Cadzands ouch gehuurd, meh neet euveral eve dèks. Allein in Eede huurt me ze zjus zoe dèks wie euver de grens. Aon de kös en in Aardenburg en Sint Kruis oontbrik 't gooddeils, dewijl me 't in Sluis, Oostburg en Schoondijke wel rillatief dèks huurt.[4]
Dialekbehaajd[bewirk | brón bewèrke]
Wie me roond 1990 oonderzeuk deeg nao 't behaajd vaan 't Ziews, stoont 't Land-vaan-Cadzands veurop. In väöl dörper waor 't dialek de gewoen spreektaol bij de bulk vaan de bevolking, ouch nog bij de joongere. Echte oetsjeters waore Hoofdplaat, Breskens en Schoondijke.[1] Get minder leef 't dialek in Cadzand, boe 't toerisme ziech deit gelde. In Eede woene intösse väöl Belzje, die nao me maag aonnumme veur e groet deil hun eige Oos- en Wes-Vlaomse dialekte höbbe mètgenome.
De Braziliaanse variant is intösse aon 't oetsterve en gooddeils beperk tot de aw ginneratie. De bevolking geit euver op Oos-Pommers en/of Portugees.[7]
Cultivatie[bewirk | brón bewèrke]
't Land-vaan-Cadzands weurt neet bezunder väöl opgesjreve of in meziek gebruuk. 'ne Min of mie bekinde muzikant is blueszenger en -gitaris Ries de Vuyst oet Oostburg. Heer woort nao jaore vaan optrejje in veural zien eige regio (en euver de grens in 't Belsj) in de jaore '10 provinciaol bekind wie heer twie kier 't concours Zing Zeeuws! won.[21] Ouch zenger Piet Brakman oet Groede haolde bekindheid mèt zien leedsjes, die evels veur e groet deil in 't Nederlands of Ingels zien.[22]
Rifferenties[bewirk | brón bewèrke]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 De Zeêuwse taelsite - Over 't Zeeuws
- ↑ 2,0 2,1 Johan Winkler, Algemeen nederduitsch en friesch dialecticon - 148. De dorpen Eede en Heille
- ↑ Lo van Driel, Taal in stad en land: Zeeuws. Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004: p. 27
- ↑ 4,0 4,1 George Will, Zèggen 'k ik da(t) zô? Reduplicatie van het subjectspronomen in Zeeuws-Vlaanderen
- ↑ Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse dialecten. Van Velzen, Krabbendijke, ¹⁰1998
- ↑ Cadzand Geschiedenis - HET DORPSLEVEN VAN CADZAND 1930-1940
- ↑ 7,0 7,1 Elizana Schaffel-Bremenkamp e.a. - "Zeeuws-Flemish in Brazil: Multilingualism and language decay" in Niterói nommer 42
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart I, II
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart IV
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart V
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Magda Devos en Reinhild Vandekerckhove, Taal in stad en land: West-Vlaams. Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2005: p. 22
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XI
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 609
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XV
- ↑ Van der Sijs c.s. 2011: pp. 160-1
- ↑ Devos en Vandekerckhove 2005: p. 77
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. x
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 321
- ↑ Van Driel 2004: p. 63
- ↑ Ghijsen ⁰1998: p. 257
- ↑ Streektaalzang.nl - Ries de Vuyst
- ↑ Streektaalzang.nl - Piet Brakman
Extern links[bewirk | brón bewèrke]
- De parabel vaan de Verlore Zoon in 't dialek vaan Aardenburg