Kempe (streik)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Venloos. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Kempe is 'n landstreik in 't naordoeëste van 't Bels en in 't zuudoeëste van de Nederlandse provincie Naord-Braobant. De naom is aafkómstig van 't Latiense Campina, wat "äöpe veld" beteikent. De boejem is zanderig, groeëtedeils leech heuvelechtig en is bedek mit graove dènne, loufbuim, venne, hei en alde moerasse. Tot 1860 waas 't landschap vreej divers, en domineerde hei en moeras, mer tot in d'n twintigsten ieëw woorte dènne aangeplant, waovan 't holt gebroek woort veur de koele in de Mienstreik in zuudoeëstelik Limburg en op 't Kempes Plateau.
Ligging
[bewirk | brón bewèrke]
't Kempeland wuurt opgedeild in de Limburgse Kempe, in Bels Limburg, de Naorder- en de Zuderkempe in Antwerpe en de Braobantse Kempe in de provincie Naord-Braobant. De Vlaamse Kempe ligke veur 'n groeët deil in die provincies. 'n Klein stök leejt ouk in Vlaoms-Braobant. Echte grenze en definities van wat me es de Kempe maog beschouwe, gaef 't neet, mer meistal vurme de reveer de Schelde in 't weste en de Maasvallei in 't oeëste de grenze van de Kempe. Sóms valle de provinciegrenze same mit de aafbakening van de streik. Zudelik geit de streik euver in 't Hageland en de Haspengouw. Staej es Hasselt, Aarschot en Diest zeen twiefelgevalle en wure dök beej bei streike ingedeild.
In 't naorde, in Nederland, velt 't gróndgebeed van de Kempe same mit de zandgrónde van 't zuudoeëste van Naord-Brabant, ónder de lien Tilburg-Eindhove. Ouk 'n klein stök van Nederlands Limburg, get t'n weste van Wieërt wuurt tot de Kempe geraekend.
Geschiedenis
[bewirk | brón bewèrke]
De Kempe veel van de twelfden ieëw veur Christus wies 406/407 ónder Romeinsen hieërschappie. In de tied van Julius Caesar woorte de Kempe aangeduud mit Toxandrië. Dees streik woort oersprunkelik bewoeënd door de Eburone, mer nao 'nen opstand, waobeej de Eburone oetgereujd woorte, vestigde zich de Germaanse Toxandriërs heej, wat de alde naom van 't gebeed verklaart. In 358 vestigde zich heej de Salische Franke es Laeti, militaire kriegsgevangene die veur 'n wederdeens land toebedeild krege van de Romeine. De Romeinsen invlood is nog ummer merkbaar aan archeologische vóndste, zoeëwie 'ne muntschat dae woort gevónde naeve de waeg tösse Casteren en Hapert. In Hoogeloon woorte reste van 'n Romeinse villa oet de twieëden ieëw nao Christus óntdek en in Veldhove woorte reste van 'n Romeinse wachtore en 'n terracottabeeldje van de Romeinse godin Diana óntdek.
In de middelieëwe vónde de ieërste óntginninge van moerasse en hei plaats, mer pès vanaaf de twelfden ieëw vestigde groeëte kloeësters zich in platse wie Tongerlo, Postel en Averbode. De weuste róndóm staej in de Kempe woorte gebroek veur de schaopeteelt en 't plagge van hei. De Kempische wol woort gebroek es gróndstof veur de lake-industrie. Vanoét de stad Herentals woorte de lakes oetgeveurd nao 't boeteland. De lakehal in die stad herinnert nog aan die vreugere economische bedrievigheid.
De lake-industrie kaom in de zestieënden ieëw t'n val. Nao d'n Tachentigjäörige Aorlog woorte de naordelike en de zudelike Kempe vaneinander gescheie door de staotsgrens. Veural 't mercantilisme van Frankriek waas naodeilig veur de lake-export.
De ieëwe d'r nao hadde de Kempe gein belangrieke economische bedrievigheid mier en tot d'n Ieërste Waereldaorlog blieëf de streik dunbevólk. Pès in de neugetieënden ieëw begós heej de Industriële Revolutie. Turnhout woort 'n industriestedsje, wao de pepeernieverheid, steinbekkerieje en de sjemische en farmaceutische industrie belangriek woorte veur de economie. In 't naorde van de Belsje Kempe kaom de Iezere Rien te ligge. Heejnaeve kaom metaalverwèrkende industrie. 't Gaof zinkfabrieke in de platse Balen, Lommel, Overpelt en Rotem. Nao 1900 woorte ouk de Kempische steinkaolmiene in Bels Limburg geäöpend. Ouk óntstónde nieje kèrne, wie Geel, Genk en Beringe.
Allewiel is de streik populair ónder toeriste. De meis pittoreske dörper in Naord-Braobant zeen Oirschot, Bergeijk, Eersel en Hilvarenbeek. In de Antwerpse en de Limburgse Kempe ligge nog schoeëne stökke hei. De ómgaeving van Kasterlee, in 2008 verkaoze 't schoeënste dörp van Vlaondere, Lommel, mit de groeëte zandvlaktes, en Mol zeen beejzónder in trèk beej toeriste.
Keltuur
[bewirk | brón bewèrke]De vreuge Kempische laefgeweuntes en dialekte zeen dök ónderwirp gewaes van weiteschappelik ónderzeuk. De Kempische bevólking laefde nog tot deep in d'n twintigsten ieëw in ermooj. Vuul typische Kempese laoggaevelhäöf zeen nog bewoerd geblaeve en zeen allewiel hoezer of nog te bezichtige. Vuul Kempisch agrarisch en keltureel irfgood is bewoerd geblaeve in 't provinciaal domein van Bokrijk, 'n äöpelóchmuseum in de gemeinte Genk. Ouk in Eindhove steit saer 2012 'n historisch äöpelóchmuseum, ingerich es 'n archeologisch park. Saer de sloeting van 't alde museum "Kempenland", zeen de könsstökke van könstenaars óet de regio óndergebrach in 't niej äöpelóchmuseum. Naeve de boere in de agrarisch gedomineerde Kempe gaof 't ouk teute, handelare oét de Kempe die handelsreize óndernaome in Wes-Europa, tot zèlfs in Denemarke en Frankriek aan toe.
Wiejer is 't gebeed riek aan verhaole en sages, wie de bokkeriejers, Kabouterkeuning Kyrië en de gloeiige, dwaallichskes en geiste beuve moerasse, die verschene beuve moerasse en heidevelder.
Platse
[bewirk | brón bewèrke]- Provincie Antwerpe
|
Naorderkempe: |
Zuderkempe: |
Naorder- en Zuderkempe: |
- Provincie Bels Limburg
| |||||
- Provincie Vlaoms-Braobant
De platse Aarschot, Betekom, Diest, Langdorp, Rotselaar, Testelt en Zichem ligke op de euvergang tösse de zuderkempe en 't zudeliker gelaege Hageland.
- Provincie Naord-Braobant
| - |
Externe links
[bewirk | brón bewèrke]
|
Commons: Kempen (region) – Media gerelateerd aan dit óngerwerp |