Kooldioxide
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Kooldioxide, koolstofdioxide of koolzoergaas is 'n anorganische verbinjing van koolstof en zoerstof, mit es brutoformuul CO2. In zuveren toestandj is 't e kluuerloeas, räökloeas gaas det van natuur inne dampkrink veurkump. 't Molecuul bezitj 'n lineair geometrie en behuuertj toete puntjgroep D∞h. Sómtieds wuuertj 't gaas aangeduudj es koolzoer, meh daomit wuuertj eigelik diwaterstofcarbonaat (H2CO3) gemèndj, de oplossing van kooldioxide in water.
d'n Dampkrink vanne Aerd bevatj taengewuuerdig zoeaget 400 ppm kooldioxide. Dees concentratie nump jäörliks toe. 't Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) hèltj zich intensief ane geng mitte meugelike oearzaken en gevulge daovan veure opwurming vanne Aerd.
Kooldioxide det is opgelos in water vörmp koolzoer of diwaterstofcarbonaat, det väöl gebroek wuuertj in fris. 't Toeveuge van kooldioxide ónger drök aan drinkes veure prik wuuertj carbonisere geneump. In beer zitj koolzoer nao vergisting vanne maltoos oet maat. 't Kump ouch van natuur veur in sómmige mineraalwatere.
Kooldioxide wuuertj in sómmige type aan brandjblussers gebroek óm vuur te bestrieje, mit naam es water gevieërlik zów zeen es blusmiddel, doordet 't chemische reacties veroearzaak, stroum geleidj of groeate sjaaj kan veroearzake, wie in pepiere archieve.