Hoesgeit

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De hoesgeit, meistal aafgekort toet geit in 't daacheliks taalgebroek (Capra hircus) is e zougdeer det behuuertj toete aeveheuvige, en daobinne bie de haolhäörigen ofwaal de koe-echtige (Bovidae). 't Waord geit kump van 't Germaanse *gait-z en is wersjienlik verwantj mit 't Letiens hædus 'jónge geit'.

't Deer is al väöl millennia trögk gedomesticeerdj gewaore en speeltj allang 'n belangrieke rol binne de vieëteelt. Boete de gedomesticeerdje geit, guuef 't ouch de wilj geit, wo de gedomesticeerdje geit 'ne naokómmeling van is. Es stamvorm van de hoesgeit waerdje de bezoargeit (Capra aegagrus) vermoejelik al róndj 7000 v.Chr. in Veur-Azië gedomesticeerdj. Dao laef ouch ein van de weinige tame rasse, de Tsjerkessegeit, dae neet van de bezoargeit is aaf te leie, meh van de markhoor of sjroefhäöregeit (Capra falconeri). Dit sjient 'n oeraad ras te zeen, det waerdje gehaje van Mesopotamië toet Egypte.

Es hoesdier is de geit door de miens in alle waerelddeil ingeveurd, behalve op de poolgebiejer. Waereldwied zówwe d'rs óngevieër 450 miljoen geite zeen, verdeildj euver 'n twieëhóngerdtal versjillendje rasse. In häöre oorsprunkelike, druueg laefgebieje waerde ze hoofzakelik gehaje veur 't vleis en de huuj. Later óntdekdje m'n in Europa det de geit in staot is óm groeate wieväölhèjer mèlk te producere. Veur miense die allergisch zeen veur koemèlk is geitemèlk meistal 'ne goje vervanger. De mèlk bevat óngevieër 't zelvendj vet- en eiwitgehalte es koemèlk. Geitemèlk is lichter vertaerbaar. 'n Geit guuef gemiddeldj drie lieter milk d'n daag. Slechs e bepirk aantaal aan rasse wuuertj veure wol gehaje, de bekèndste is de Angorageit.

'n Vrouwelike geit hètj 'n girm, met of 'n sik; meistes neump me 'n vrouwelike geit op 't plat aevel gewuuen geit. 't Menke vanne geit hètj 'ne bók. E jónk geiteke hètj e laam (lemke). 'ne Gecastreerde bók is 'ne waer. Soms wuuertj 'n vrouwelike geit gebaore mit mannelike geslechskinmirker. Det wuuertj 'n(e) kween of kwee geneump.

Producte van de geit

Trivia

E joeksig emes neump me waal "'ne geit"; dit verwies nao 't speels karakter van dees bieëster.