Haver
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Haver (Letien: Avena sativa) is 'n einjäörige plantje oete graasfemielje (Poaceae). Haver is 'n kaoresaort die al saer 7000 veur Christus geteeldj wuuertj. Haver kump oearsprunkelik oet Zuudoeas-Europa en Zuudwès-Azië en is óntstangen oete wilj haver (Avena fatua). Toet inne late Middelieëve waas haver in Nederlandj oppe zandjgrunj e wichtig gewas. Haver woort doe geteeldj veur zowaal miensjelik consumptie (haverkeuk, haverbrie en haversóp) es veur vieëvoor. Ouch waas haver 't wichtigste kaore veure beerbroewerie. Pas later is de haver inne beerbroewerie verdrónge door broewgaes.
In Nederlandj wuuertj zoeaget 1700 hectaar (2010) haver de jaor verboedj mit 'n opbrings van 4700 kg per hectaar. Vreuger woort naeve de witte ouch gael en zwarte haver geteeldj. Ouch guuef 't rasse mit bloeatligkendje zäöj, die veural in Ingelandj geteeldj waere. Bie naaks haver blieve bieje riepe korrele de kefkes neet ómme korrel zitte, det bie gewuuen haver waal 't geval is. Haver wuuertj gebroek es paersvoor en veure productie van havermalt en havervlök. Es paersvoor haet 't aan belank ingeleverdj; allewiel voortj me naeve hui lever gepersdje brök (biks).[1]
De plantj wuuertj óngevieër 1,2 maeter hoeag. 't 5 mm breid tungske (ligula) is getandj. De plantj bleutj in juni enne bleujwies is 'n pluum. De äörkes bestaon oet twieë bleumkes die zichzelf bestuve. De kruuenkefkes zeen óngernaoldj of wie bie naaks haver neet gans genaoldj. De vröchte zeen riep in augustus.