Petrarca
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Francesco Petrarca, Arezzo, 20 juli 1304 - Arquà, 18 juli 1374, waor 'ne Italiaanse dichter, sjriever en gesjiedsjriever. E wert besjoewd es d'r örsjte historische humanist.
De Welfen en 't laeve va Petrarca
[bewirk | brón bewèrke]Petrarca waor d'r zoon van 'ne notaer dae tegeliek mèt Dante um z'n lidmaatsjap van de Welfen waoërd verbanne oet Florence.
Petrarca brach 'n groeët dèèl van z'n jeugd dör in Avignon, oeë de familie hee verhuusde um paus Clemens V te volge, dae dao vanaaf 1309 verbleef dör 't pauselijk schisma va 1309 bies 1376.
Petrarca sjtudeerde in Montpellier (1319-1323) en trok vervolges nao Bologna, oeë e rechte sjtudeerde va 1323 tot 1325. Z'n interesse gong evvel mieë oet nao 't sjrieve, 'n passie die e deelde mèt z'ne vreund Giovanni Boccaccio. In 1326, nao d'r doeëd van ziene vader, kieërde e truuk nao Avignon. Dao oontvong e de lieëger wiejing en lach zich toe op de sjtudie van de Latiense klassieke.
Laura en de poësie
[bewirk | brón bewèrke]
Op 6 april 1327 (Goje vriedèg) zoog Petrarca in de kèrk St.-Claire 'n maedsje, dat-e es Laura z'n gaans laevelaank haat bezonge in lyrische verze, die gebundeld zeunt in de Canzoniere, in 't Italiaans gesjraeve.
Hoewel e z'n Latiense waerke en z'n filologisch waerk, sjtudie va doeëj tale, es 't väörnaamste besjoewde, haat-e op latere laeftied väöral dör z'n lyrische gedichte invloed gehad, väöral op 't 17e-ieëwse petrarkisme. Väöl van z'n gedichte waoërte op muziek gezat, oonder andere door Claudio Monteverdi en Orlando di Lasso.
Es gelieërde en dichter waoërt-e al gow beroemd en in 1341 waoërt 'm dör Paries en Rome de dichterskroeën aa-gebaoje; hij kaoës väör Rome en waoërt op paosjzoondèg (8 april) 1341 op 't Capitool gekroeënd tut 'magna poeta et historicus'. Dör z'n herontdèkking va klassieke tekste, met name Cicero's breve an Atticus in 1345, verworf-e d'r titel va 'vader van de humanistische bewaeging'.
't Petrarkisme is d'r literaire stijl dae nao Francesco Petrarca is geneumd en oeë-in 't verlange nao de perfecte vrow lyrische uitdrukking kriet.
De gediechter vaan Petrarca woorte veural in de zestiende iew ouch op muziek gezat, in madrigaolvörm, oonder andere door d'n avant-gardecomponis Carlo Gesualdo. In die zèttinge hechde me väöl weerde aon perceis verklaanking vaan eder waord, zoetot 't rizzeltaot contrasriek mèt väöl abrupte euvergeng woort. Dees compositiestijl weurt ouch petrarkisme geneump.
Beklimming van d'r Mont Ventoux
[bewirk | brón bewèrke]
In de Europese cultuurgesjiedenis wert Petrarca bezieë es d'r örsjte moderne Europeaan umdat-e es örsjte 'ne hoeëge berg beklom, allèng mer um van 't sjun oetzich te kinne genete. Dis beroemde beklimming voond plaatsj op 26 april 1336 wert besjoewd es 't momaent van de heroriëntatie van 't aod middelieëws Europa. Bies dat momaent sjtong God in 't middelpeunt van 't waeltbeeld. Mèt Petrarca begint d'r miensj èèges die plaatsj in te naeme.
Petrarca haat 'ne breef achtergelaote oeë-in e dis beklimming besjrieft. Es-e de waelt an z'n veut ziet liegke, wert e uvvermeestert däör angs en heimwee nao Italië dat e in de verte kan zieë. Es truuëst kriet-e zich de Belijdenisse van Augustinus en ieëder bie toeval vèlt, tut ziene groeëte sjrik, z'ne blik op de passage: En de luuj geunt hoeëg berg bewoondere en de wiej zieë en de machtige sjtreume en de oonmaeëteleke oceane en d'r loop van de sjterre, en daomèt verleze ze zichèèges. Petrarca besjrieft in dae breef ooch 't innerlek conflict tösje zieng belaeving van 't oetzich en d'r mores van dae tied, oeë Augustinus d'r vertegenwoordiger va waor.
Petrarca is bie 't bewoondere van 't oetzich 'n toeënbeeld van de nao boete gekieërde laeveshouding van de expansie, extraspectie en oontluike van de excistentie van 't individu. E loewt dao-mèt 'n nuuj miensj-en waeltbeeld in. Augustinus vertegenwoordigt de houding, die väörhèlt dat 't heil allèng kan kaome van d'r inkieër in zich èèges en de besjlaoëtenhèèd van de zelf-besjpiegeling.
Graafaoëpening
[bewirk | brón bewèrke].JPG)
Petrarca is begrave in 'n marmere tombe in Arquà in de buurt va Padua. Wie oonderzeukers van de universitèèt va Padua in november 2003 't graaf aoëpende, um nao te goeë of-e wèrklèk zoe laank, 1.84 m, waor gewes es wie bewaeërd wert, oontdèkde ze dör DNA-oonderzeuk dat d'r sjedel in 't graaf bie laeve van 'n vrow gewes mot zieë. De ander uvverbliefsele zeunt hoeëgswarsjienlek waal va Petrarca. Reste va verwondinge va oongelukke die Petrarca èèges besjraef - es wie 'ne sjtaamp van 'ne aeëzel - zeunt truukvoonde. Of d'r dichter wèrklek zoe groeët wie 'ne reus waor, in vergeliek mèt z'n tiedgenote, is neet besjraeve.
Bekènde werke
[bewirk | brón bewèrke]- Africa
- De viris illustribus
- Rerum memorandarum libri
- Canzoniere
Literatuur en bronne
[bewirk | brón bewèrke]- Ton Lemaire, Filosofie van een landschap, Baarn, 1970 ISBN 90-263-0447-1
- Nederlandse, Duutsje en Engelsje Wikipedia
- 'n Chronologisch en uitgebreid överzicht van 't laeve va Francesco Petrarca