Gewuuen aerbel

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De gewuuen aerbel of korteweg aerbel (Letien: Fragaria × ananassa) is 'n wijd-en-zijds verboedje hybride saort van 't geslech Fragaria (de aerbele) die gecultiveerdj is gewore veur zien vröch die wuuertj gaeten es fruit. De aerbel haet 'ne karakteristieke smaak, deeproeaj kluuer, 'ne sapigen textuur en 'ne zeute smaak. Zie wuuert zoea vees gaete, mer ouch verwirk in jam, saap, yoghurt, flajen en anger baksele, ieskes, milkshakes en zelfs sjokelaad. Wiejer wuuert de smaak kónsmaesig naogemaak veur in slók, zeip, luppestif, reukwater enzowiejer.

De gewuuen aerbel woort róndj 1750 veuren ieëste verboedj in Bretagne (Frankriek) door Fragaria virginiana) oet oeastelik Naord-Amerika te kruutse mit Fragaria chiloensis. Cultivars vanne gewuuen aerbel höbben 't verboewe vanne inheimsje bósaerbel (Fragaria vesca) commercieel gezeen gans vervange.

De gewuuen aerbel is octoploïed.

Aerbele waere zowaal op 't landj es in breujkes verboedj. Kruutsbestuving is neet nuuedig, meh veur 't verkriege van goodgevörmdje, gans oetgegreudje vröchten is bestuving door windj dan insekte (biejen en hómmele) winselik. Doordragendje rasse höbbe de ganse zomer bloomsaanlag, bleuj en vröchzètting. Veur 't vermieëdere vanne plantj kan me de oetluipers doon verpaote. Bie 't verboewe van aerbele kan me las höbbe van kaevers, muus, slekken en vröchrot.

Aerbele die vees zeen höbben e hoeag gehaldje van vitamien C: 64 mg de 100 g. Bie kinjer kónne vesen allergische reaksjes wie netelroeas veroearzake.