René Descartes
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
René Descartes (gelatiniseerd Cartesius; La-Haye, allewijl Descartes-La Haye, departemint Indre-et-Loire, 31 miert 1596 - Stockholm 11 februari 1650) waor 'ne Franse filosoof en mattematis. Es filosoof stoont heer aon de weeg vaan 't modèrn rationalisme en skepticisme en waor zoe 'ne veurnaome veurluiper vaan de Verleechtingsfilosofe. Es matematis hoolt heer ziech grundeg bezeg mèt geometrie.
Leve
[bewirk | brón bewèrke]René Descartes woort gebore in e klein dörpke op 't Frans platteland. Mèt ach jaor góng heer nao 't jezuïetecollezje en mèt twinteg jaor studeerde heer aof aon de universiteit vaan Poitiers in de rechte. Heer góng 't vak vaan zjuris evels neet oetveure en góng nao de Nederlen, boe heer oonder prins Maurits van Oranje-Nassau wouw dene. Heer góng evels trök nao Frankriek in 1622 nao nog e paar jaar in Duitsland te höbbe gewoend.
In 1628 sjreef heer Regulae ad directionem ingenii en góng heer wier nao de Nederlen, boe heer tot 1649 zouw blieve woene. In 't dao hiersend tollerant klimaat kós heer zien wèrke zoonder gevier publicere. Evels trok heer in 1633 wie Galileo Galilei door de kèrk 't wèrk oonmeugelek gemaak woort get vaan zien gesjrifte, die heer wou goon oetgeve, in. In 1637 kaom zie book Discours de la Méthode oet, zie veurnaomste tractaat euver mattematik. De Meditationes de Prima Philosophia volgde in 1641. Zelfs in 't progressief Nederland leverde 't book väöl weerstand op, en aon de Universiteit Utrecht woort 't verboje zien leer te docere. In 1649 vertrok heer nao Zwede veur dao aon 't keuninklik hoof te docere. Heer storf 't volgend jaor.
Zien beuk stoonte vaanaof 1667 op de Index Librorum Prohibitorum. Nao de Franse Revolutie woorte zien beinder in 't Panthéon herbegraove.
Lier
[bewirk | brón bewèrke]Descartes zoch nao zekerheid, en in absolute zin kós heer, meinde heer, niks zeker wete. Heer góng ummer mie algemein geaccepteerde feite nao, meh kaom ummer tot de conclusie tot me dat neet zeker wete kós. Ei dink wis heer wel: heer dach, en umtot heer dach, mós heer bestoon. Sumpelweeg formuleerde heer dat es cogito, ergo sum.
Vaanoet dee groondstèlling bouwde heer zien filosofie wijer op. Meh heer góng daobij ouch oet vaan axiomata, dinger die neet zeker zien meh die heer neet de meujte wierd voont veur in twievel te trèkke. 't Reëel bestoon vaan ander lui beveurbeeld, meh ouch 't bestoon vaan God. Atheïste höbbe nogal ins bewierd tot Descartes neet woerlek in God geluifde meh tot heer dat verborge heel veur de otoriteite; algemein is de meining evels tot dat neet klop. Väöl vaan de stèllinge die Descartes deeg euver de wèrkelekheid woorte door later oonderzeuk(ers) tegegesproke, meh de methode die heer gebroekde is tot op d'n daag vaan noe courant gebleve in de filosofie en de wetensjap.