D'Artagnan

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Charles de Batz-Castelmore, Comte d'Artagnan (Lupiac, (Gers), 1611 - Mestreech, 25 juni 1673) waor 'ne 'ierste musketier' (kaptein) in 't leger vaan Lodewijk XIV. 'r Storf bij de belegering vaan Mestreech toen 'r bij de Tongersepoort in zien keel woort geraak door 'ne musketkogel. Zien leve weurt zwoer geromantiseerd besjreve in 't book 'De drei musketiers' en de vervolge 'Twinteg jaor later' en 'De burggraaf vaan Bragelonne', gesjreve door Alexandre Dumas. Heidoor woort heer bekind oonder de naom d'Artagnan.

Vreug leve

d'Artagnan weurt gebore in 1611 bijgent in de vreuger provincie Gascogne (noe ligk dees plaots in 't departemint Gers) es derde zoon vaan Bertrand de Batz-Castelmore en Françoise de Montesquiou, dochter vaan de hier vaan d'Artagnan, lid vaan de invloodrieke femilie Armagnac. 't Is oondudelek wieväöl breurs en zusters heer had, sommege bronne spreke vaan 3 breurs en 2 zusters, aandere van 8 of 9 breurs en zusters. Wel dudelek is, tot wie zien ajdste broor, dee ouch Charles hètde, joonk en roemloos storf in 'n gevech, heer de graofeleke titel Comte d'Artagnan kraog.

Zien twieds ajdste broor Paul had 'n glansrieke carriere en waor bekind aon 't hoof vaan zoewel Lodewijk XIII es Lodewijk XIV. Heer gebruukde zienen invlood um mier land veur de femilie te verkriege.

Euver zien jongere broor Arnaud is wienig mier bekind es tot heer in de kèrk góng. Nog minder is bekind euver zien zusters aanders dan tot zie 'good' trojde.

Ziene pap zouw hoof vaan de persoenleke garde vaan Hendrik IV zien gewees. Heer zouw zien gestorve bij 'n poging 't leve te redde vaan de keuning, toen dee vermaord dreigde te weure.

Carriere

In 1644 trooj d'Artagnan touw tot de Musketiers, door touwdoen vaan kardinaal Mazarin. In 1646 woorte de Musketiers door Mazarin ontboonde, mer d'Artagnan kraog aander opdrachte. Vaanaof 1648 waor heer oonder aandere informant veur de kardinaal. De jonge keuning Lodewijk XIV gaof häöm daonao ouch belaankrieke opdrachte boe volledege discretie bij nudeg waor. Mazarin mós op 'n gegeve momint nao Brühl vlöchte en d'Artagnan volgde häöm. In 1652 woort d'Artagnan luitenant bij de Gardes-Françaises, in 1655 promoveerde heer tot kaptein. In 1657 woort 't ierste korps vaan de Musketiers obbenuits opgeriech mèt 'n aontal vaan 150 maan. D'Artagnan woort oonder-luitenant en veurde 't eigeleke commando; de officiële chef waor 'ne neef vaan Mazarin. Wie de kardinaal storf in 1661 woort zien regiment musketiers bij dat vaan de keuning geveug.

In 1659 trouwde d'Artagnan in Vincennes mèt barones Charlotte de Chanlecy (1624-1683), de rieke weduwe vaan kaptein Léonard de Damas, dee waor doed gebleve bij 't belègk vaan Arras. 't Paar kraog twie zäöns. Mer d'Artagnan waor 'n wispelturege echtgenoot en Charlotte, die 't Pariese leve neet kos verdrage, góng trök nao häör baronnie in Sainte-Croix in Bresse.

Lodewijk XIV zouw op 9 juni 1660 in 't baskische kösplaatsje Saint-Jean-de-Luz goon trouwe mèt de Spaonse prinses Maria-Theresia. De keuning maakde vaan dees gelegeheid gebruuk um de zuieleke streke vaan zien riek te bezeuke en tijdes dees lang reis góng d'Artagnan en zien musketiers mèt. Tijdes de stop in Vic-Fezensac kós d'Artagnan 't awwerlek kestiel vaan Castelmore in Lupiac bezeuke.

D'Artagnan woort belas mèt de arrestatie in 1661 vaan Nicolas Fouquet, de Franse minister vaan Financië. Fouquet had oonder Mazarin 'n enorm fortuin en 'n machsbasis opgebouwd, en de keuning, geïnformeerd door Jean-Baptiste Colbert, had beslote Fouquet die mach te oontnumme. Heer gaof d'Artagnan de delicate opdrach om Fouquet in Nantes op te pakke en häöm de volgende jaore te vergezelle nao zien versjèllende gevaangenisse. Dit brach de musketier vaan 't kestiel vaan Angers nao de donjon vaan Vincennes, de Bastille en oeteindelek Pinerolo bringe. Heer zörgde edere kier persuunlek deveur tot de hoeggeplaotsde gevaangene niks tekort kaom.

Zien volgende taak waor 't gouverneursjap euver de stad Rijsel, die in 1667 vereuvert waor tijdes de Devolutieoorlog. Heer waor geine populaire gouverneur en zelf wouw heer trök nao 't slaagveld. Hij kraog ziene kans wie Lodewijk XIV ten oorlog trok tege de Rippubliek der Nederlen in de Frans-Nederlandsen Oorlog.

Zienen doed

In 1673 had d'n 62-jaorege d'Artagnan es gardeofficier van Lodewijk XIV persoenlek de leiing euver de belegering vaan Mestreech. Wie de Franse musketiers de stad bestörmde kaom heer bij de Tongersepoort um 't leve door 'ne musketkogel door zien keel.

Begin mei 2004 woorte in Mestreech skelètte gevoonden in 'ne tuin, die al-evel vaan gesneuvelde militaire zien. Vaan twie skelètte die in 1976 door d'n diechter Frans Budé in z'ne tuin in 't Jekerdal gevoonde woorte, steit inmiddels vas tot 't um twie Franse soldaote geit die tijdes 't belègk vaan 1673 sneuvelde. 't Skelètmateriaal woort in 2003 door de archeologische deens vaan de gemeinte Mestreech obbenuits opgegraove, oonderzeuk en tentoengestèld bij de d'Artagnan-expositie in 't Centre Céramique. Nao aonleiing vaan ziene voonds sjreef d'n diechter de gediechtecyclus "Een huis in de grond".

Fictie

Gatien de Courtilz de Sandras sjreef de semi-fictieve memoires vaan d'Artagnan (oetgegeve in 1700). Alexandre Dumas gebruukde die memoires weer es bron veur de drei beuk 'De drei musketiers', 'Twinteg jaor later' en 'De burggraaf vaan Bragelonne'.

Films

De beuk vaan Dumas zien weer 'n aontal kiere verfilmp, de ierste kier al in 1916, zoewel veur 't witte dook es veur tillevisie. Acteurs die d'Artagnan vertolkde zien oonder aandere:

Orrin Johnson, The Three Musketeers (1916)
Aimé Simon-Girard, in Les Trois Mousquetaires (1921)
Douglas Fairbanks, in The Three Musketeers (1921), and The Iron Mask (1929)
Walter Abel, in The Three Musketeers (1935)
Don Ameche, in The Three Musketeers (1939)
Warren William, in The Man in the Iron Mask (1939)
Gene Kelly, in The Three Musketeers (1948)
Laurence Payne, in The Three Musketeers (TV-serie) (1954)
Maximilian Schell, in The Three Musketeers (TV-film) (1960)
Jean Marais, in Le Masque de fer (Franse film vaan The Man in the Iron Mask) (1962)
Gerard Barrais, in Les Trois Mousquetaires (Frans) (1963)
Jeremy Brett, in The Three Musketeers (TV-serie) (1966)
Kenneth Welsh, in The Three Musketeers (Canadese TV-film) (1969)
Sancho Gracia, Los Tres Mosqueteros (TV-serie) (1971)
Michael York, in The Three Musketeers (1973), The Four Musketeers (1974), The Return of the Musketeers (1989), en La Femme Musketeer (TV-miniserie) (2003)
Mikhail Boyarsky, in d'Artagnan and Three Musketeers (1978) en de vervolge (1992, 1993, 2009)
Louis Jourdan, in The Man in the Iron Mask (TV-film) (1977)
Cornel Wilde, in The Fifth Musketeer (1979)
Chris O'Donnell, in The Three Musketeers (1993)
Philippe Noiret, in D'Artagnan's Daughter (1994)
Dennis Hayden, in 'ne vreuge film oet 1998 The Man in the Iron Mask
Gabriel Byrne, in The Man in the Iron Mask (1998)
Justin Chambers, in The Musketeer (2001)
Hugh Dancy, in Young Blades (noets oetgezonde pilot vaan TV-serie) (2001)
Charles Shaughnessy, in Young Blades (TV serie) (2005)

Externe leenk

Artikel oet The Times euver 'n meugeleke begraofplaots vaan d'Artagnan.
Zuuch ouch Liekaasjtert i.v.m. 'n aander meugeleke begroafplaots vaan d'Artagnan.