Aktinied
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De aktinide zeen 'n reeks van veertieën element mit 'n atoeamnómmer van 90 toet en mit 103. In dees reeks wuuertj de 5f-subsjil (elektronsjil) opgevöldj. Alle aktinide zeen radioaktief en vervalle spontaan nao leger elemente (oetènjelik nao loead). Twieë elemente (thorium en uranium) kómmen aevel nag es netuurlik element veur oppe aerd doordet ze isotoeape höbbe mit 'nen halveringstied van miljarde jaore. De leger aktinide kómme veur es vervalperdukte van dees isotoeape. Det wil zègke det ze oetgestórve zówwe zeen es ze neet kónstant door 't verval van uranium en thorium aangemaak waere. De transuraan elemente mit atoeamnómmers van 93 en hoger kónnen allein door kernreacties waere geperduceerdj.
Sjemisch gespraoke lieke de aktinide neet zoea väöl op einanger wie de lanthanide. De oearzaak daoveur is det de 5f- en 6d-elektronsjille väöl kórter biejein ligke waat betröf enerzjie enne 5f-elektrone zich neet zoea es binnenelektrone gedrage wie de 4f-elektrone. Veur uranium beteikentj det beveurbeildj det 'n oxidatiegetaal +VI hieël gebroekelik is.
Sjema
[bewirk | brón bewèrke]Hie-ónger volg e sjema mit alle aktinide.
| 90 Th |
91 Pa |
92 U |
(93) Np |
(94) Pu |
(95) Am |
(96) Cm |
(97) Bk |
(98) Cf |
(99) Es |
(100) Fm |
(101) Md |
(102) No |
(103) Lr |