ALS
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
 | Lèt good op 't veurbehawd bie medische informatie. Gank bie gezóndjheidsklachte nao 'nen hoesdokter. |
Amyotrofische lateraol scleroos (kort-eweg ALS, ouch wel bekind es motorneuronkrenkde (MND), allewel tot dit ouch de soortnaom is veur ALS en 'n aontal verwante krenkdebeelder) is 'n progressief zenuwkrenkde boebij de neurone die de wèllekäörege spiere aonsjikke weure aongetas. Heibij verluis de patiënt gestiedegaon de meugelekheid tot loupe, 't gebruke vaan de han, praote, slókke en tot slot aoseme. In oongeveer de hèlf vaan de gevalle is ouch 't dinkvermoge aongetas. ALS begint in 't gemein op middelbare leeftied (soms evels väöl ieder) en is dèks binne de twie tot veer jaor doejelek. 't Gief evels gevalle vaan lijers die dao tientalle jaore mèt höbbe geleef. Modern hölpmiddele (sondeveujing, aosemhölp) kinne de levensdoor aonzienelek rèkke. Spraokcomputers, bedeend mèt de lèste spiere die nog wèrke, kinne daobij ouch e insletingssyndroom veurkoume: es de lijer neet mie kin praote, kin heer ziech zoe nog dujelek make.
Allewel tot ALS neet väöl veurkump - wereldwied tröf 't zoeget 1,9 op de 100.000 lui per jaor - is 't toch de mies veurkoumende zenuwkrenkde nao de krenkde vaan Alzheimer en de krenkde vaan Parkinson. E paar bekinde lui mèt ALS höbbe 't bezej vaan dees krenkde bij 't groet publiek hendeg vergroet. In 2014 waor de ALS-iesummeroetdaging, 'n actie um geld bijein te bringe veur 't oonderzeuk nao de krenkde, 'n groete raasj.
De oerzaak vaan ALS is oondujelek. Gene zien zeker betrokke, meh ouch umgevingsfactore speule 'n rol. Neet-aongebore herselètsel is in väöl gevalle de oerzaak of 'ne groete factor. Volgens oonderzeuk loupe profspeulers in 't rugby wel vieftien kier zoeväöl kans op ALS es de gemiddelde mins.[1]
Bekinde lijers[bewirk | brón bewèrke]
- Gijs van Aardenne (1930-1995), Nederlandse politicus
- Lou Gehrig (1903-1941), Amerikaansen hoonkballer. In de VS weurt de krenkde soms nao häöm Lou Gehrig disease geneump.
- Stephen Hawking (1942-2018), Britse natuurkundege. Euverleefde zien diagnose 55 jaor en deeg väöl oonderzeuk vaanoet ziene rolstool.
- Stephen Hillenburg (1961-2018), Amerikaanse animator
- Petra Hillenius (1968-2020), Nederlandse zwumster
- George Kooymans (*1948), Nederlandse rockmuzikant (Golden Earring)
- Leadbelly (1888-1949), Amerikaanse zenger-sjriever
- Charles Mingus (1922-1979), Amerikaanse jazzbassis
- Mike Porcaro (1955-2015), Amerikaanse basgitaris (Toto)
- Fernando Ricksen (1976-2019), Nederlands-Limbörgse voetballer
- Pieter Steinz (1963-2016), Nederlandse journalis
- Nora Tilley (1952-2019), Belzje actries
- Hans Vonk (1942-2004), Nederlandsen dirizjènt