Bonaire
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Bonaire (Papiaments ouch Boneiru) is 'n eiland in de Caribische Zie, ein vaan de Oonderdewindse Eilen vaan de Klein Antille en 'n bezunder gemeinte vaan Nederland. 't Oppervlak bedreug 288 km², 't aontal inwoeners waor per 1 september 2009 15.414. Plaotse op 't eiland zien Kralendijk (raodhoes) en Rincon.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]
De oersprunkeleke bewoeners vaan Bonaire waore, wie die vaan Aruba en Curaçao, Arowakse Indiane vaan 't Caiquetiovolk. Allewijl getuige allein rotsteikeninge nog vaan dees stamme. In 1499 naome de Spanjole oonder leiding vaan Alonso de Ojeda en Amerigo Vespucci 't land in bezit. Ze stiechde gein kolonie, umtot 't eiland ze oonrendabel leek; de Indiane woorte aofgeveurd es slaove nao 't Zuid-Amerikaans vasteland. Wel raakde 't eiland bewoend es strafkolonie (mèt Rincon es ierste nederzètting) en introduceerde me hei vie. Allewijl leve de naozaote vaan de ezele en geite verwèlderd op 't eiland.
In 1633 begós de Nederlandsen tied mèt de Hollandse vereuvering vaan 't eiland op de Spanjole (mèt wee de Republiek in oorlog waor). De WIC góng ziech bezeg hawwe mèt de handel hei. Zij naom Bonaire serieus es kolonie en gebruukde 't veural veur de zaajtwinning. Allewijl stoon bij de zaajtpanne nog de karakteristieke klein slaovehuiskes. In de twintegste iew is zaajtwinning neve toerisme nog altied de belaankriekste economische factor. 't Aontal slaove waor evels lieger es op Aruba en Curaçao; noe nog heet Bonaire ouch väöl minder inwoeners es die aander twie eilen. In 1791 góng de WIC failliet en kaom Bonaire es kolonie oonder de Nederlandse staot. 't Woort bestuurd vaanaof Curaçao. In d'n Twiede Wereldoorlog deende 't eiland es interneringskamp veur Pruse en collaborateurs. In 1954 kaom formeel 'n ind aon de kolonialen tied: mèt 't opstèlle vaan 't Statuut vaan 't Keuninkriek vaan de Nederlen woorte Suriname en de Nederlandse Antille otonoom (semi-zelfstendege) len binne 't keuninkriek. Bonaire woort binne dees structuur ein vaan de zes (nao 1986: vief) eilandgebiede.
Vaanaof de jaore tachteg begóste de Nederlandse Antille te desintegrere, veural door ooncontentegheid euver de dominantie vaan Curaçao. In 1986 sjeide Aruba ziech aof vaan de Nederlandse Antille. Op Bonaire woort dees discussie neet geveurd ('t eiland had get wieneg inwoeners um zelfstendeg wijer te goon), meh doortot Curaçao en Sint-Maarten ziech ooncontent tuinde mèt wie de Antille functioneerde, kaom ouch op Bonaire verandering vaan staotsvörm aon de orde. In e referendum oet 2004, boe-in me de keus had tösse 'n status es land, de status quo en deil vaan Nederland, koos me in absolute mierderheid veur 't lèste. Op 10 oktober 2010 góng dit in.
Demografie
[bewirk | brón bewèrke]Bij de volkstèlling vaan 2001 had 86% vaan de bevolking de Nederlandse nationaliteit. De groetste aander nationaliteite zien Venezolaone, Colombiaone en Dominicaone. Good de helf (52%) vaan de inwoeners waor op 't eiland zelf gebore. De dominante religie is 't roems-katholicisme; wie in Zuid-Amerika is ouch hei 't evangelisch protestantisme sterk in opkóms. De inheimse taol is 't Papiaments, gesproke door 75% vaan de bevolking. Op afstand es mojertaol volge Spaons (12%), Nederlands (9%) en Ingels (3%). Bonaire gebruuk de Curaçaose spèlling vaan 't Papiaments. Opvallend in zien dialek is 't oetspreke vaan d'n oetgaank -mentu es -men (dus Papiamen).
Natuur
[bewirk | brón bewèrke]Door zien lieg bevolkingsdiechheid en 't oontbreke vaan landbouw is op Bonaire väöl natuur bewaord gebleve. 't Landsjap weurt bepaold door bergskes, saliña's (zaajtmere), grotte en lagunes. Belaankrieke natuurgebiede zien 't Washington Slagbaai Nationaol Park (aon de noordkant, veur veugel en reptiele), 't Nationaol Ziepark Bonaire (in 't weste, geleef bij duikers), 't Lac (mangroves en aander plante) en 't Pekelmeer (flamingo's). Kort veur de kös ligk 't oonbewoend Klein Bonaire (cacteeë en ziesjèldpadde).