Week (kaord)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Week (Nederlandjs: pit) is 'n ketoene tuiwke dat in ein kaersj of ’n aolielamp zit óm de dao-in aanwezige vloejbare brandjsjtof op te zoege óm dae te laote brenne.
Ten ónrechte wirt de week ouch waal lóntj geneump. Ein lóntj is eine draod of touw óm ein brenbaar sjtóf te laote óntsjtaeke.
Ein sjtof es lampe-aolie of kaersjevèt is zelf meujlik aan 't brenne te kriege. De vloejsjtof kènt aevel door capillair wirking in ein week waere opgezaoge, is dan fiener verdeild, en brent dan gemekkelikker.
Kaersj
[bewirk | brón bewèrke]
Biej ein kaersj zit de week in de lengderichting van de kaersj. Sjtuk me ein kaersj aan, dan zal eësj 't kaersjevèt door de wermde van de zjwaege sjmelte. 't Vloejbaar kaersjevèt wirt dan door de pit opgezaoge, wonao de kaersj geit brenne.
Ein nuuj kaersj is get meujlikker aan te sjtaeke doordat d'r nog gein kaersjevèt in de week zit.
Naormaote de kaersj korter wirt, sjtuk de week ummer wiejer oet.
Door de lang week geit de kaersj walme. Veurhaer waas 't daoróm neuëdig de kaersj geregeld te sjnoete, de week aaf te knippe.
Dit deeg me mèt ein sjeërke woaan ein bekske waas vasgemaak.
't Aafgeknipde deël van de week veel dan in 't bekske.
Biej modern kaersje is de week zoadanig geïmpregneerd dat ze in de hitte krómktrèk. De puntj van de week kump daodoor in de heitere randj van de kaersjvlam en verbrent vanzelf.
Aolielamp
[bewirk | brón bewèrke]Biej ein aolielamp haet me meistal ein drèjconstructie womit de week korter en langer kent waere gemaak. Hiejdoor kent dan de greuëde van de vlam geregeld waere.
Etymologie
[bewirk | brón bewèrke]'t In de Limburgse dialekte gebruukde woord week is aafgeleijd van van de Middehoagduutsj wicke of wieche. In ’t Middenederlandjs kump wieke veur en in ’t Kiliaan wiecke. In 't Èngelsj wirt ein week wick geneump. Al dees weurd höbbe get te make mèt weve of knuipe.