Diminutief

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Diminutief (ouchwel 't verkleinwoord vaanoet 't Nederlands) is 'ne radix (wortel of groondwoord) dee is umgevörmp um in minder maote vaan de radix-beteikenis aon te geve, um de kleinegheid vaan 't objek de benaodrökke mer ouch, in väöl taole die diminutieve hantere, um e geveul vaan intimiteit of foemele aon te geve.

Zjus wie in de meiste Germaonse taole, wie Nederlands en Duits, krijg 'ne radix in de diminutieve vörm altied 'tzelfde geslach: neutraol ofwel oonzijeg. Dit zit grammaticaol evels ingewikkeld, umtot me nao de diminutieve kin riffere mèt 't geslach vaan de radix. Zoe kin me zigke "'t Vruike is kraank: zie is kraank (want e vruike kump vaan 'n vrouw) mer ouch "'t Vruike is kraank: 't is kraank". In väöl Germaonse taole, wie 't Nederlands, is dit oongebruikelek. In die taole geit me altied oet vaan de radix (zie is kraank, noets 't is kraank).

Zuid-Limbörgs (Mestreechs)

Op 't Limbörgs gief 't euver 't algemein twie hoofcategorieë veur diminutieve: wäörd die indege mèt "-t(s)je" en wäörd die indege mèt "-(e)ke". Op 't Mestreechs-Limbörgs kin 't aon versjèllende factore ligke boeveur ein vaan de twie categorieë gebruuk wäört. Bij 't verkleine vaan e woord is in väöl gevalle is spraoke vaan umlaut, dat wèlt zègke vaan ’n verandering vaan ’ne klinker of twieklaank. Väöl verkleinwäörd weure oetgesproke mèt ’nen aanderen toen es ’t groondwoord. Zoe höbbe boum en moer sleiptoen, meh buimke en mörke höbbe stoettoen. De veurbeelde laote zien tot de vörming vaan diminutieve in 't Limbörgs in hiel väöl opziechte aofwiek vaan die vaan ’t Nederlands.

't Mestreechs heet veur de vörming vaan verkleinwäörd vief achtervoogsels: -ke, -eke, -ske, -sje en -selke.’t Soort achtervoogsel wat weurt gebruuk weurt bepaold door de slot-klaank vaan de radix. 


-ke

Dit achtervoogsel weurt gebruuk es de radix oetgeit op ’ne klinker of ’nen twieklaank:

• ei > eike

• hermenie > hermenieke
• kaffee > kaffeeke
• vrouw > vruike

Mer ouch es eine vaan de volgende medeklinkers weurt gebruuk:

• 
De F: drouf > druifke; lief > lijfke

• De J: laoj > läöjke; vlaoj > vläöjke

• DeL: sjaol > sjäölke; vogel > veugelke
• 
De M: blom > blumke; doum > duimke
• 
De P: kop > köpke; trap > trepke

• De R: boer > buurke; kaar > keerke
• De S: glaas > gleeske; kies > kieske

• De W: kaw > kewke; sjaw > sjewke

-eke

Dit achtervoogsel weurt dèks gebruuk es de radix oetgeit op -n:

• maan > menneke
• 
kan > kenneke
• puun > puneke
• zon > zunneke



D’n oetgaank -eke vinde v’r ouch in:


• keend > kinneke

-ske

Dit achtervoogsel weurt gebruuk es de radix oetgeit op ch of g:
* loch > löchske

• zöch > zöchske
• 
daag > däögske

• oug > uigske



Mer ouch es 'r indeg op k, nk of gk:


• brögk > brögkske

• kèrk > kèrkske
• baank > benkske
• 
noonk > nunkske



En op ng:


• jong > jungske

• piering > pieringske

-sje en -eke

't Achtervoogsel -sje weurt dèks gebruuk es de radix oetgeit op d:

• vrund > vrundsje

• stad > stedsje

Of op n:

• maon > mäönsje
• 
zoon > zäönsje


Of op t:


• koont/vot > kuntsje/vutsje

• voot > veutsje

Oet die veurbeelde bliek tot sommege wäörd die oetgoon op -d en -n ’t achtervoogsel -eke kriege en aandere ’t achtervoogsel -sje. Vergeliek, beveurbeeld:


• tand > tenneke


mèt:


• rand > rendsje


Of:

• zon > zunneke


Mèt:


• maon > mäönsje

-selke en sjijndiminutieve

Dit achtervoogsel kump mer in e paar wäörd veur en zien dèks sjijndiminutieve (ofwel sjijnverkleinwäörd); dat wèl zègke, ze höbbe dezelfde beteikenis wie diminutieve en veul ouch es zoe daoneg aon door 't achtervoogsel, mer höbbe geinen aandere vörm. Die wäörd zien dus eigelek radixe en in essentie dus gein diminutieve:


• vertèlselke

• späölselke


'n Oetzundering wat betröf e woord dat indeg mèt -selke en gein sjijndiminutief is, is verhäölselke, mer kin ouch aanders weure vervoog: 
* verhaol > verhäölselke / verhäölke

Aander sjijndiminutieve zien:


• bitteke / bitsje
• 
buneke

• meidske
• nipperke
• 
sjitske


Twie diminutieve meugelek

'n Aontal substantieve höbbe twie of mierder vörm veur ’t diminutief.

Veurbeelde:


• bein > beineke / beinsje
• hand > henneke / hendsje
• hood > heuteke / heudsje / huteke / huudsje
• 
hoond > hunneke / hundsje
• moond > munneke/ mundsje

• sjoon > sjeuneke / sjeunsje

• bitteke / beunsje (sjijndiminutief)

Veraandering vaan klinkers

Dèks veraandert de klinker mèt de klemtoen in d'n diminutieve vörm. Ou weurt dèks ui (Vrouw>Vruike), aa en a weure e (Maan>Menneke; Stads>Stedsje), ao weurt äö (maon>mäönsje; baon>bäönsje) en o en oo weure dèks u of ö (hoond>hunneke; bok>bökske). De oetzunderinge zien evels väöltalleg, boedoor 'ne regel meuilek vas te stèlle is.

Brón

• De Grammatica vaan de Mestreechter Taol