en: see Image:Nederlandgodsdienst1849-en.PNG

de: siehe Image:Nederlandgodsdienst1849-de.PNG

nl: Gegevens in de kaart zijn afkomstig van de volkstellingsuitslagen, te vinden op www.volkstellingen.nl De kaart zelf is eigen werk.

Op gemeenteniveau is telkens met een kleur weergegeven welke godsdienstgroep er de meerderheid heeft: rood voor protestants, groen voor katholiek. Is deze meerderheid groter dan 66,66% (= 2/3 van de bevolking), dan is een donkere kleur gebruikt; is de meerderheid tussen de 50,0% en 66,66%, dan is een lichte kleur gebruikt. Er zijn zeven gemeenten blauw gekleurd: hier is geen van beide groepen in de meerderheid. In zes gemeenten zijn beide groepen ongeveer of precies even groot: Avenhorn (NH), Mijdrecht (Ut), Oegstgeest (ZH), Oudwulven (Ut), Portengen (Ut) en Stad Delden (Ov). De gemeente Tempel (ZH) is onbevolkt en daarom eveneens blauw gekleurd.

Ter aanvulling zijn ook de godsdienstenclaves weergegeven, allemaal katholiek in protestants gebied, voor zover deze niet blijken uit de (lichtere) kleur van de gemeente. Als enclave wordt beschouwd een dorp of groep van dorpen/buurtschappen volledig omringd door andersgodsdienstig gebied, met zelf in meerderheid een afwijkende godsdienst. Er zijn dertien enclaves weergegeven: in Groningen Kloosterburen / Den Hoorn; in Friesland Bakhuizen, Blauwhuis e.o., Buren (op Ameland), Roodhuis e.o. en Sint Nicolaasga; in Drenthe De Maten, Nieuw-Schoonebeek, Steenwijksmoer e.o., Zandberg en Zorgvlied; in Overijssel Slagharen; in Zuid-Holland Achthuizen e.o. (op Goeree-Overflakkee). Dorpen die weliswaar in de eigen gemeente afwijken qua godsdienst, maar grenzen aan of in de buurt liggen van een gebied dat dezelfde godsdienst heeft, zijn niet weergegeven. Uitzondering vormen Nieuw-Schoonebeek en De Maten, die weliswaar grenzen aan katholiek gebied in Duitsland, maar toch zijn weergegeven omdat Duitsland buiten de kaart valt. Na 1849 zijn in het zuidoostelijk veengebied van Drenthe, hoofdzakelijk door immigratie uit Duitsland, nog een aantal in meerderheid katholieke dorpen ontstaan: Barger-Compascuum, Barger-Oosterveld, Klazienaveen-Noord, Weiteveen en Zwartemeer.

Al met al bieden de volkstellinggegevens van 1849, doordat onkerkelijkheid toen nog haast niet bestond, een mooi overzicht van de godsdienstige achtergrond van de verschillende gemeenten en streken in Nederland. Duidelijk zichtbaar is de godsdienstgrens die dwars door Nederland van zuidwest naar oost loopt (grotendeels te herleiden tot de bestandsgrens tijdens het Twaalfjarig Bestand, 1609 - 1621), maar ook opvallend is het gemengde karakter van grote delen van Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. De katholieken zijn hier, net als in de enclaves, nakomelingen van hen die tijdens de Reformatie vasthielden aan het 'oude geloof'.

I, Dimitri, de kopirechhaajer hievan, maak t hiebie ongere volgende lisensje besjikber:

Toesteumming wert verleend veur t kopiëre, verspreide en/of wiezige van dit document onger de veurwaerd van de GNU-licentie veur vrieje documentatie, versie 1.2 of einige latere versie es gepubliceerd door de Free Software Foundation; zonger Invariant Sections, zonger Front-Cover Texts, en zonger Back-Cover Texts. n kopie van de licentie is opgenomme in de sectie GNU-licentie veur vrieje documentatie.http://www.gnu.org/copyleft/fdl.htmlGFDLGNU Free Documentation Licensetruetrue

	Dit bestandj steit gelicenseerdj óngere Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported lisensje.
	Attribuusje: I, Dimitri
	De maags: deile – aafsjrieve, verspreie en dórchgaeve hèrminge – 't wèrk aanpasje Óngere volgendje veurwaerj: Attribuusje – Geer mótj op 'n gepasdje meneer 'n naamsvermeljing make, 'ne link nao de licentie opgaeve, en aangaeve of g'r 't werk verangerd höb. Geer moog dit op eder raejelike meneer doon, meh neet zoea det 't liek ofwen de licentiegaever instump mit eur werk of eur gebroek van zie werk. Deil gliek – Went geer dit werk geremix, verangerd of doorverwirk höb, mótj geer 't verangerd matterjaal verspreie ónger dezelfde licentie wie 't oersjprunkelik werk, of 'n licentie die daomit samegeit.
	Dees licentie-tag woort tougevoeg aon dit bestand in verband mèt de GFDL licentie-update.http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/CC BY-SA 3.0Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0truetrue

Dit bestandj steit gelicenseerdj óngere Creative Commons Attribution 2.5 Generic lisensje.

Attribuusje: I, Dimitri

De maags:

• deile – aafsjrieve, verspreie en dórchgaeve
• hèrminge – 't wèrk aanpasje

Óngere volgendje veurwaerj:

• Attribuusje – Geer mótj op 'n gepasdje meneer 'n naamsvermeljing make, 'ne link nao de licentie opgaeve, en aangaeve of g'r 't werk verangerd höb. Geer moog dit op eder raejelike meneer doon, meh neet zoea det 't liek ofwen de licentiegaever instump mit eur werk of eur gebroek van zie werk.

https://creativecommons.org/licenses/by/2.5CC BY 2.5 Creative Commons Attribution 2.5 truetrue

De kens zelf de lisensje oetkeze.