Mergel

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Mergel (Latiens marga "kalkhawwende stein" ), ouch wel melger geneump, is 'n aofzèttingsstein bestaond oet 25 tot 75% kalk en veur de res oet zand en leim. Daomèt steit 't op 'n glijende sjaol tösse kalkstein en lei. Soms weure ouch steinsoorte mèt e väöl hoeger kalkgehalte mergel geneump. Mergel is geelder vaan kleur es kalkstein. Door zien samestèlling seminteert 't neet zoe gemekelek en erodeert 't gawwer.

Veurkoume

Mergel in de Bemelerberg

In zoe good wie gans Nederland en Belsj zit mergel in de groond, meh in 't Heuvelland, ouch wel Mergelland geneump, is 't aon de oppervlakde te vinde. Dizze stein is in 't Kriet-tiedvaak aofgezat door wat geologe de Krietzie neume. In de res vaan Nederland en Belsj höbbe in 't Kenozoïcum aonspeulsele vaan reviere deveur gezörg tot de laoge mergel of kalkstein neet mie aon de opppervlakde ligke.

Mergelwinning

Minstes vaanaof de Romeinsen tied weurt mergel al gewonne in sjachbouw, dat wèlt zègke es grotte in 'nen heuvel. Oonder mie bij Valkeberg en bij Berg (Valkeberg) zien allewijl zoe'n grotte te vinde. Sommege vaan die grotte zien veur publiek touwgenkelek, andere weure gebruuk veur champignonkweek. Allewijl weurt in Sub en bij 't Rooth nog mergel gewonne in daagbouw, dat wèlt zègke in 'ne kojl dee aon de oppervlakde gans open is. D'n ENCI-daagbouwkojl en awwer grotte in de Sint-Pietersberg bij Mestreech, zien feitelek winplaotse veur kalkstein.

Touwpassinge

Mergel weurt in Limburg zelf veural es bouwmateriaol gebruuk (Mestreechse en Suber mergel). Aander touwpassinge vint de mergel in kleurstoffe, in oontsólferingsmiddele, es componint vaan mèsstoffe dee de verzoering vaan de bojem moot tegegoon en zelfs in vievojers.
't Göllepes kriet, dat in de buurt van Göllepe aon de oppervlakde kump is heller en brokkeliger en is neet gesjik um mèt te bouwe. Dizze kalkstein weurt gebruuk um kalk vaan te branne. Kalkoves ligke b.v. aon de Pötberg en in de Suberkojl bij Sub. Van de Göllepese kalk weurt ouch semint gemaak. De 'Eerste Nederlandse Cement Industrie' (ENCI) is begós in Mellesjet bie Viele en in 1925 verplaots nao de Sint-Pietersberg in Mestreech. Vaan belang waor hij 't transportmiddel vaan de Maos um de semint te verveure. In de buurt van Kunder weurt 'n heller soort kalkstein gevónde, de zoegeneumde Kunderstein of Krawbiker stein. Dizze stein kin neet gezeeg weure.

Lèsbreef Mergel veur de jeug

De wèrkgróp Volkscultuur van Veldeke-Limburg gaof in samewèrking mèt Veldeke-krink-Valkeberg in 2011 'ne lèsbreef oet euver mergel. De beukskes woorte versjpreid onder de lierlinge van de gróp 7 en 8 van de basissjaole in Nederlands Limburg.