Bekiek brón van Luxembörg (land)

{{dialek|Mestreechs}}
{{landjtabel|
| naomlandj = Luxembörg
| vlag = [[Plaetje:Flag of Luxembourg.svg|120px|Veendel vaan Luxembörg]]
| waope =
| lokasie = [[Plaetje:LocationLuxembourg.png|250px|Lokasie vaan Luxembörg]]
| taole = [[Frans]], [[Luxembörgs]], [[Duits]]
| hoofstad = [[Luxemburg (stad)|Luxembörg]]
| staotsvörm = [[Constitutioneel Monarchie]]
| staotshoof = [[Henri van Luxemburg|Henri]] (sinds [[2000]])
| lies = Lies vaan hertoge en groethertoge vaan Luxembörg
| titelhoofregering = Premier | naomhoofregering = [[Xavier Bettel]]
| religie = 30% [[Katheliek]]<br />21% [[Próttestant]]<br />5,8% [[Moslim]]<br />0,6% [[Hindoeïsme|Hindoe]]<br />1,6% Euverige gezindte<br />41% Gein gezindte<br /><small>([[2004]], bron: [[Centraal Bureau veur de Statistiek|CBS]])</small>
| km2 = 2.586 | pctwater = -
| inwoeners = 628.381 (2020) | deechde = 243
| munteinheid = [[Euro]] | valutacode = EUR of €
| tiedzaone = +1
| fiesdaag = [[23 juni]]
| vouksleed = [[Ons Heemecht]]
| tld = lu | landjcode = LUX | tillefoon = 352
}}

't '''Groethertogdom Luxembörg''' (''Grand-Duché de Luxembourg'', ''Großherzogtum Luxemburg'', ''Groussherzogtum Lëtzebuerg'') is 'ne klein staot in Wes-[[Europa]]. Heer grens aon 't [[Bèlsj]], [[Fraankriek]] en [[Duitsland]]. De bevolking sprik e Middelduits dialek, wat es landstaol gestandaardiseerd is; evels koumen 'rs väöl neet oet 't land zelf en spreke 'n aander taol. Luxembörg is 'ne [[lidstaot]] vaan de [[Europese Unie]] (EU).

==Demografie==
Luxembörg maak al jaorelaank 'n sjerpe inwoenersgreui mèt, groetdeils umtot 't zoeväöl boetelandse Europeane aontrèk door zien welveert (es de rieksten [[lidstaote vaan de Europese Unie|EU-lidstaot]]) en door zien unieke wèrkgelegeheid in versjèllende Europese sectore, zoewie 't [[Europees Hof vaan Zjustitie]] en de groete [[baank]]esector. 't Hertogdömmeke had in 2011 nog meh 512.353 inwoeners wijl 't in 't jaor 2020 al 628.381 inwoeners had. Daomèt is 't inwoenersaontal in nog gein tien jaor mèt 22,6% gegreuid.

==Geografie==
Luxemburg ligk tösse [[Fraankriek]], [['t Belsj]] en [[Duitsland]] in. 't Heet e klein oppervlak, evels heet 't veur e klein land väöl versjèlle qua natuur. In 't noorde vaan 't land ligke de [[Ardenne]], 't zuie maak weer deil oet vaan 't [[Lorraine|Lorraines terrasland]] en weurt doorsnoje door revierdäöl. Luxembörg heet väöl bebouwd gebeed, veural bestaond oet dörper. Toch is 't väöl minder versteilek es d'n [[Euregio Maos-Rien]] en de [[Limbörge]], laot staon 't zier versteielek [[Nederlands-Limbörg]]. Te vergelieking, wijl Nederlands-Limbörg qua oppervlaakte oongeveer eve groet is wie Luxembörg, heet Nederlands-Limbörg 1.115.895 inwoeners: bekans 't döbbele vaan Luxembörg. De de gelieknaomege [[hoofstad]] [[Luxemburg (stad)|Luxembörg]] heet oongeveer eve väöl inwoeners es [[Mestreech]], mèt 116.328. De twiede gemeinte, [[Esch-sur-Alzette]], heet 't inwoenersaontal vaan [[Zitterd]], 't oostelek deil vaan de gemeinte [[Zittert-Gelaen|Zitterd-Geleen]].

===Aongrenzende regio's===
Luxembörg grens aon veer [[Europa|Europese]] regio's:
* [[Rienland-Palts]], [[Duitsland]] - ''noordoeste''
* [[Saarland]], Duitsland - ''zuidoeste''
* [[Lotharinge]], [[Fraankriek]] - ''zuie''
* [[Wallonië]], [[Bèlsj]] - ''weste, noorde''

== Historie ==
In de ganse historie heet Luxembörg d'n hielen tied tot aander len behuurd. In [[1814]] kaom de titel vaan groethertog in bezit vaan de keuning vaan [[Nederland]] en dat bleef zoe tot [[1898]], wie Wilhemina es vrouw geinen aonspraok kós make op de titel en 'nen aanderen tak vaan de Nassau's dees euvernaom. De neutraliteit vaan 't in [[1866]] oonaofhenkelek lendsje mós weure opgegeve nao de [[Duitsland|Prusischen]] inval in [[1940]]. Luxembörg waor mèt-opriechter vaan de [[NAVO]] en d'n EEG (allewijl de [[EU]]). De groethertog vaan allewijl heet vergaange volmach.

== Taole ==
Vanaajds heet 't land twie cultuurtaole: Frans en Duits. Allewijl heet 't [[Luxemburgs]] 'ne officiële status, meh väöl kommunicatie in 't publiek leve geit nog op 't Frans of Duits. Zoe weure op sjaole de kleuters in 't Luxembörgs touwgesproke, de sjaolkinder in 't Duits en de awwer kinder in 't Frans.

Luxembörg kint immigrante oet gaans Europa; de meiste allochtone zien westers. Zoe weurt dao ouch [[Nederlands]], [[Italiaans]], [[Spaons]] en [[Ingels]] gesproke.

== Media ==
=== Gezètte ===
Luxembörg heet e divers perslandsjap mèt 'n gezameleke oplage van oongeveer 160.000 gezètte. De groetse gezèt van 't land is 't op christendemocratische groondslaag ligkende [[Luxemburger Wort]] mèt 'n oplage van 75.000 exemplare (in 2005)<ref>{{en}}[http://www.gouvernement.lu/publications/luxembourg/a_propos_des_langues/AP_medias_2007_EN.pdf Gouvernement Luxembourg: à propos... the media in Luxembourg], geraadpleeg op 15 november 2009</ref>. Aander gezètte zien 't aon de vakboond [[OGBL]] gelieerd [[Tageblatt]], 't liberaal [[Lëtzebuerger Journal]], 't communistisch [[Zeitung vum Lëtzebuerger Vollek]] en de gratis gezèt [[Point24]]. Daobij gief 't nog weekendgezètte wie [[Woxx]] en [[d’Lëtzebuerger Land]]. Belangrieke weekblajer zien 't satirische [[Den neie Feierkrop]], 't boulevardblaad [[Lëtzebuerger Privat]] en de magazines [[Télécran]] en [[Revue (weekblad)|Revue]]. De mieste gezètte en tiedsjrifte in Luxembörg zien miertaoleg, mer de artikele zien miestal in 't Duits gesjreve. 't Gief ouch e paar gaans Franstaolege gezètte: [[Le Jeudi]], [[La Voix du Luxembourg]], [[Le Quotidien]] en de gratis gezèt [[L´essentiel]]. 'n Gezèt die allein in 't Luxembörgs sjrijf gief 't neet.

== Bestuurleke eindeiling ==
[[Plaetje:Distrikte-Kantone-Gemeinden_Lux.png|thumb|300px|Kaart vaan Luxemburg, mèt zien veurmaolege distrikte (greuneg, brouneg en blauweg), kantons en gemeintes]]
't Lendsje is in twelf kantons, die same oet 105 gemeintes bestoon, verdeild. Tot 3 oktober 2015 waore de kantons oondergebrach in 3 distrikte, die evels per deen datum zien opgeheve.

De distrikte [[Diekirch (district)]], [[Grevenmacher (district)]] en [[Luxemburg (district)]] waore ingeveurd sinds [[1815]], de kantons en gemeintes sinds [[1890]]. Evels zien de gemeintes noe groeter daan vreuger. De kantons zien:
*[[Clervaux (kanton)]]
*[[Diekirch (kanton)]]
*[[Redange (kanton)]]
*[[Vianden (kanton)]]
*[[Wiltz (kanton)]]
*[[Echternach (kanton)]]
*[[Grevenmacher (kanton)]]
*[[Remich (kanton)]]
*[[Capellen (kanton)]]
*[[Esch-sur-Alzette (kanton)]]
*[[Luxemburg (kanton)]]
*[[Mersch (kanton)]]

== Referenties ==
{{referenties}}

{{Distrikte en kantons in Luxemburg}}
{{Benelux}}
{{NAVO}}
{{Europese Unie}}
{{Europa}}

[[Categorie:Luxemburg| ]]