Bekiek brón van Lenitie

{{dialek|Valkebergs}}
'''Lenitie''' of '''moullering''' ies 't zachter waere in de [[oetsjpraok]] van de articulatie van veural sjtumloos mètklinkersj, wie ''p'', ''t'' en ''k''. Dat kump doordat 'n deil van de tóng minder of gein kóntak miè maak mèt 't palatum of velum. 

Lenitie ies dèks 'n wiejer eupening van 't [[sjpraokkanaal]], wat beteikent dat de occlusie minder weurt en mèttertied  gans verdwient. [[Palatalisatie]] ies 'n ander dèks optraejende vörm van lenitie, wie [[degeminatie]] en [[deglottalisatie]]. [[Mètklinkergradatie]] wie [[aspiratie]] zint ouch vörm van lenitie mer traeje minder dèks op.

Klankverzachting ies 'n gans natuurlik proces wat optreujt in de historie van bekans alle tale. De angerserave klaankversjuving die väöl zeldzamer ies weurt [[fortitie]] geneump.

== Väöl optraejende klankversjuvinge ==

{| class="wikitable"
! plosief!!→ !!affricaat!!→ !!fricatief!!→ !!debuccalisatie!!→ !!h-deletie 
|- align=center
|{{IPA|[p] or [pʰ]}}||→||{{IPA|[pf] or [pɸ]}}||→||{{IPA|[f] or [ɸ]}}||→ ||{{IPA|[h]}}||→ ||(dalderjoe)
|- align=center
|{{IPA|[t] or [tʰ]}}||→ ||{{IPA|[ts] or [tθ]}}||→ ||{{IPA|[s] or [θ]}}||→|| {{IPA|[h]}}||→ ||(dalderjoe)
|- align=center
|{{IPA|[k] or [kʰ]}}||→ ||{{IPA|[kx]}}||→|| {{IPA|[x]}}||→|| {{IPA|[h]}}||→ ||(dalderjoe)
|}

'n Ander frequent optraejend versjiensel ie dat 'n sjumloos plosief tösje twie klinkers sjtumhöbbend weurt: 

{| class="wikitable"
! plosief!!→ !!sonorizatie!!→ !!spirantizatie!!→ !!approximatie!!→ !!deletie
|- align=center
|{{IPA|[p]}} ||→ ||{{IPA|[b]}} ||→ ||{{IPA|[v] or [β]}}||→ ||{{IPA|[ʋ] or [β̞]}} ||→ ||(dalderjoe)
|- align=center
|{{IPA|[t]}} ||→ ||{{IPA|[d]}} ||→ ||{{IPA|[ð] or [z]}} ||→ ||{{IPA|[ð̞] or [ɹ]}} ||→ ||(dalderjoe) 
|- align=center
|{{IPA|[k]}} ||→ ||{{IPA|[g]}} ||→ ||{{IPA|[ɣ]}} ||→ ||{{IPA|[ɰ]}} ||→ ||(dalderjoe)
|}

Dees versjuvinge loupe meistal doorein: /kʰ/ → /x/ ([[spirantisatie]]), /x/ → /ɣ/ ([[sonorisatie]]).

Es me [[Nederlands]] weurd mèt [[Cognaat (taalweitesjap)|cognate]] in 't [[Limburgs]] van onder de [[Uerdinger linie]] en in 't [[Duutsj]] vergeliek, vèlt 
't op dat in de lètste twiè tale väöl miè diachroon lenitie optreut:

{| class="prettytable"
|-
! Nederlands
! Limburgs
! Duits
|-
| ''ook''
| ''ouch''
| ''auch''
|- 
| ''ik''
| ''ich'' / ''ech''
| ''ich''

|}

== Diachrone/ Synchrone lenitie ==

''Diachrone'' lenitie haet veural in de historie van de [[Romaanse tale]] 'n groate rol gesjpeeld. Tiedes de ontwiekkeling van 't [[Spaans]] veranderde  bieveurbeeld de sjtumloos exlosieve ''[p t k]'' tösje twiè klinkersj in  ''[b d g]'': ''vi'''t'''a → vi'''d'''a'' ("laeve"), ''ca'''p'''ut → ca'''b'''o'' ("kop"), ''cae'''c'''us → cie'''g'''o'' ("blèndj"). 

In de historie van de [[Keltische tale]] veranderde plosieve tösje twiè klinkersj in fricatieve. Sjumloos plosieve waore sjumhöbbend (in 't [[Welsj]], [[Cornisj]] en [[Bretons]]). 't Resultaat van lenitie in de [[West-Germaanse tale]] weurt dudelik es me Latijnse woorde wie ''pa'''t'''er'' ("pap") en '''''t'''enuis'' ("dun") vergeliekt mit cognate in 't [[Engels]] en [[Nederlands]]: ''fa'''th'''er'', '''''th'''in'', ''va'''d'''er'', '''''d'''un''.

Ouch in de historie van de [[Germaanse tale]] waor de versjuving van plosieve nao fricatieve gans belangriek. Me kènt dees klankversjuving es de [[Wet van Grimm]].

Bie ''synchrone'' lenitie verandert de klank allein tiedelik. Dees lenitie wèrk euver woordgrenze heen. Me zaet dit bieveurbeeld in 't [[Sardinisch]]:

* baca [baka] "ko" → sa baca [sa βaka], "de ko" .
* domu [dɔmu] "tempel" → su domu [su ðɔmu], "de tempel".

Ouch 't [[Sjots]] kènt synchrone lenitie:  a’ bhean, "de vrouw" → /ə vɛn/. 




[[Categorie: Fonologie]]