Bekiek brón van Indonesië

{{dialek|Mestreechs}}
{{landjtabel|
| naomlandj = Indonesië
| vlag = [[Plaetje:Flag of Indonesia.svg|120px|Vlag van Indonesië]]
| waope = [[Plaetje:Coat of Arms of Indonesia Garuda Pancasila.svg|120px|Waope van Indonesië]]
| lokasie = [[Plaetje:LocationIndonesia.png|250px|Lokasie van Indonesië]]
| taole = [[Indonesisch]]
| hoofstad = [[Nusantara]]
| staotsvörm = [[Rippebliek]] (democratie)
| staotshoof = [[Prabowo Subianto]]
| titelhoofregering = Vicepresident | naomhoofregering = [[Ma'ruf Amin]]
| lies = Lies vaan presidente vaan Indonesië
| km2 = 1.904.570 | pctwater = 4,85
| inwoeners = 271,350,000<ref>[https://www.bps.go.id/website/materi_ind/materiBrsInd-20210121151046.pdf ''HASIL SENSUS PENDUDUK 2020'' (21 jannewarie 2021)]</ref> | deechde = 141
| munteinheid = [[Rupiah]] | valutacode = IDR
| tiedzaone = +7 - +9
| fiesdaag = [[17 augustus]]
| vouksleed = [[Indonesia Raya]]
| tld = id | landjcode = IDN | tillefoon = 62
}}
'''Indonesië''' ('''Republik Indonesia''') is 'n [[archipel]] en e land in Zuidoos-[[Azië]]. Hoofstad is Jakarta, ander groete stei zien o.a. [[Medan]], [[Palembang]], [[Surabaya]], [[Denpasar]] en [[Makassar]]. Veurnaom eilen zien [[Java]], [[Sumatra]], [[Borneo]] (''Kalimantan''), [[Celebes]] (''Sulawesi''), [[Bali]], [[Lombok]], [[Sumba]], [[Flores]], [[Timor]] en [[Nui-Guinea]]. De eilen Borneo, Timor en Nui Guinea moot Indonesië deile mèt ander len; hei grèns 't land aon resp. [[Maleisië]], [[Oos-Timor]] en [[Papoea Nui-Guinea]].

== Bestuurleke indeiling ==
[[Plaetje:Indonesia provinces indonesian.png|300px|thumb|Provincies vaan Indonesië]]
Indonesië is ingedeild in 33 [[provincie]]s ''(provinsi)'', boevaan vijf ([[Atjeh]], [[Djakarta]], [[Jogjakarta (provincie)|Jogjakarta]], [[Wes-Papoea]] en [[Papoea (provincie)|Papoea]]) de status vaan "speciaal regio" (''daerah istimewa'') höbbe. Dee status hèlt veural mier [[otonomie]] in. De provincies zien wijer verdeild in [[regentsjap]]pe (''kabupaten'') en [[stad|stei]] (''kota''), die weer in subgeweste (''kecumatan'') verdeild zien; deze bestoon oetindelek oet dörpsgemeinsjappe (''desa'' of ''kelurahan''). De provincies zien:

{|
|- valign=top
|
'''Sumatra'''
* [[Atjeh]]* (''Nanggroe Aceh Darussalam'')
* [[Noord-Sumatra]] (''Sumatera Utara'')
* [[Wes-Sumatra]] (''Sumatera Barat'')
* [[Riouw]] (''Riau'')
* [[Riouw-eilen]] (''Kepulauan Riau'')
* [[Jambi]]
* [[Zuid-Sumatra]] (''Sumatera Selatan'')
* [[Banka-Billiton]] (''Kepulauan Bangka-Belitung'')
* [[Bengkulu]]
* [[Lampoeng]] (''Lampung'')

'''Java'''
* [[Djakarta]]* (''Jakarta'')
* [[Banten]]
* [[Wes-Java]] (''Jawa Barat'')
* [[Midde-Java]] (''Jawa Tengah'')
* [[Jogjakarta (provincie)|Jogjakarta]]* (''Yogyakarta'')
* [[Oos-Java]] (''Jawa Timur'')

'''Klein Soenda-eilen'''
* [[Bali]]
* [[Wes-Nusa Tenggara]] (''Nusa Tenggara Barat'')
* [[Oos-Nusa Tenggara]] (''Nusa Tenggara Timur'')
|
'''Borneo'''
* [[Wes-Borneo]] (''Kalimantan Barat'')
* [[Midde-Borneo]] (''Kalimantan Tengah'')
* [[Zuid-Borneo]] (''Kalimantan Selatan'')
* [[Oos-Borneo]] (''Kalimantan Timur'')
* [[Nusantara|Hoofsteieleke Otoriteit Nusantara]] (''Otorita Ibu Kota Nusantara'')

'''Celebes'''
* [[Noord-Celebes]] (''Sulawesi Utara'')
* [[Gorontalo (provincie)|Gorontalo]]
* [[Midde-Celebes]] (''Sulawesi Tengah'')
* [[Wes-Celebes]] (''Sulawesi Barat'')
* [[Zuid-Celebes]] (''Sulawesi Selatan'')
* [[Zuidoos-Celebes]] (''Sulawesi Tenggara'')

'''Molukke'''
* [[Molukke (provincie)|Molukke]] (''Maluku'')
* [[Noord-Molukke]] (''Maluku Utara'')

'''Papoea'''
* [[Wes-Papoea]]* (''Papua Barat'')
* [[Papoea (provincie)|Papoea]]* (''Papua'')
|}

== Cultuur ==
Indonesië, 't veerde land op de wereld gemete nao aontal inwoeners, is cultureel extreem divers. Dao zien hoonderde ethnische grope, eder mèt hun eige cultureel oontwikkeling. Väöl culture zien zwoer beïnvlood door factore vaan boetenaof, wie de Indische cultuur, de Chinese cultuur, de [[Arabisch-Islamtische cultuur]] en de Westerse cultuur. In ander gebeeje leve nog volker mèt 'n traditioneel leefwijs, die soms aamper mèt de modern wereld in contak zien gekoume.

De mieste Indonesische börgers zien [[Austronesiërs]], wat zoeväöl beteikent es tot ze [[Austronesische taole]] spreke. De mies gesproke Austronesische taol in Indonesië (en ouch t'r wereld) is 't [[Javaans]]; umgekierd zien de Javane ouch 't groetste volk in Indonesië. Op nommer twie kump 't [[Soendanees]], ouch al op Java gesproke. 't Zoegenaomp ''Indonesisch'' (''Bahasa Indonesia''), de officieel taol vaan 't land, is ouch 'n Austronesische taol en feitelek 'ne vörm vaan 't [[Maleis]]; in de Nederlandsen tied woort die taol ouch zoe geneump. In 't ooste vaan 't land huurt me [[Papoeataole]] spreke: 'n groete gróp (500+) vaan oonderein hendeg versjèllende en dèks neet gerelateerde taole endemisch oonder de [[Papoea's]] op Nui-Guinea en e paar ander eilen.

Indonesië is 't groetste moslim-land (''neet'' islamitisch land, umtot 't gein islamitische staot is) op de wereld; 86 percent vaan häör bevolking hingk d'n islam aon. Veural op Sumatra en Java is dees religie geconcentreerd. 11% is christelek, door missie- en zendingswerk oonder Portugees en Nederlands rezjiem. Op sommege plaotse leit dit tot religieus conflikte, beveurbeeld op de Molukke. De Balineze zien in mierderheid [[hindoeïsme|hindoe]], 'n euverbliefsel oet d'n tied tot de Indische cultuur in 't gebeed domineerde. Ze vörme oongeveer 2% vaan de totaal bevolking. Vreuger waore dao ouch väöl boeddhiste, wie oonder andere bliek oet de [[Boroboedoer]], meh allewijl zien de mieste boeddhiste etnische Chineze. De Indonesische regering erkint gein ander religies es d'n islam, 't protestantsisme, 't katholicisme, 't hindoeïsme, 't boeddhisme en 't [[confucianisme]], zoetot de väölal [[animisme|animistische]] religies vaan de natuurvolker de facto oonwètteg zien.

== Historie ==
Vaanwege de oetgestrèkheid vaan Indonesië en 't oontbreke vaan cultureel einheid is 'n historie vaan Indonesië, beknop of oetgebreid, in essentie incompleet. In de historiesjrieving besteit nogal de neiging um Java, wat cultureel domineert, centraal te stèlle, zoetot Indonesische historiesjrieving dèks veural Javaanse historie is.

Reste vaan d'n [[Homo erectus]] gevoonte op Java (de "Javamins"), tuine aon tot 't gebeed tösse twie miljoen en 500.000 jaor geleie bewoend woort. D'n erectus, deen tijdens 'nen [[iestied]], wie väöl ziestraote druug mote höbbe gelege, kin zien euvergeloupe, waor mesjiens d'n directe veurluiper vaan d'n in [[2004]] geïdentificeerden ''[[Homo floresiensis]]'' op [[Flores]] ('n minsesoort die tot in de recente prehistorie bleef bestoon). Wat betröf de modernen mins nump me aon tot de [[Papoea's]] de oersprunkeleke bewoeners vaan Indonesië zien. Zie woorte roond 2000 veur Christus nao 't ooste trökgedronge door de Austronesiërs, oersprunkelek aofkumsteg vaan [[Taiwan]].

De (gesjreve) historie vaan Indonesië begint in de vreug [[middeliewe]]. Besjaoving woort gebrach door handelspartners India en China, en veural de Indische cultuur kraog veuj aon de groond op [[Sumatra]] en [[Java]] en veural ouch nao [[Maleisië]], wat taol, cultuur en väöl vaan zien historie deilt mèt de twie veurgeneumde eilen. Vaanaaf oongeveer de [[zevende iew]] kaom 't [[Riek vaan Sjriwidjaja]] op, wat Wes-Java, Oos-Sumatra en Maleisië umspande. Wie dit riek later verlore góng raakden 't in de vergetelheid, tot me begin twintegste iew op basis vaan aw inscripties en Chinese almanakke 't bestoon vaan dit riek reconstrueerde. Vaanaof ind [[daartiende iew]] woort de hegemonie vaan Sjriwidjaja doorbroke door 't hindoeïstisch [[Riek vaan Madjapahit]], mèt zien basis op Oos-Java. Dit mechteg riek bestoont boete zie kerngebeed oet hiel väöl vazalstaote die reikde vaan Maleisië en Sumatra tot aon Timor en zelf Nui-Guinea. Ouch dit riek is neet al te good bekind; neve obbenuits de Chinese encyclopedische werke berös de historiesjrieving vaan dit riek veural op semi-historische, semi-mythologische beuk in 't [[Kawi]]. De hiersjappij heel op roond 't ind vaan de middeliewe en nao 't desintegrere vaan 't Riek vaan Madjapahit naom 't Sultanaot vaan Maleisië dees rol euver. Zoe verspreide ziech de Arabisch-Islamitische cultuur en de Maleise taol op Java en Sumatra, allewel tot Bali hindoeïstisch bleef. Dit waor de situatie wie de Europeane ze bij 't ierste contak in de zestiende iew aontroffe.

Vaanaof [[1512]] waore de [[Portugal|Portugeze]] permanent in 't gebeed gevesteg um e monopolie op de handel in kruier, mèt naome [[neutemesjaot]], [[groffelsnegel]] en [[peper]], te hawwe. De [[Ingeland|Ingelse]] en de [[Nederland|Hollenders]] volgde; in [[1602]] woort de [[Vereinegde Oosindische Compagnie]] (VOC) opgeriech die in naom vaan de Nederlen oorlog moch veure um 't handelsmonopolie in han te kriege. Mèt 't op de Portugeze vereuvere vaan de [[Banda-eilen]] begóste dreien'nhaaf iew vaan Nederlandse presentie in Indonesië. De Portugeze kóste de eilen neet trökvereuvere. Opstande oonder de bevolking tege 't gedwoonge verbouwe vaan kruie woorte hel neergeslage; beröch woorte de acties vaan gouvernäör [[Jan Pietersz. Coen]]. Later in de [[zeventiende iew]] vestegde ziech de Hollenders ouch op Java, bij de plaots ''Jacatra'', boe 'n kolonie mèt de naom ''Batavia'' gestiech woort. De kolonies in de Oos waore twiehoonderd jaor laank bezit vaan de VOC, tot die in [[1799]] oetindelek failliet góng. |Daonao woorte ze bezit vaan de Nederlandse staot(e), mèt korte periodes vaan Ingelse euverhiersing (um de Franse, die op dat momint [[Franse tied|in de Nederlen hiersde]], neet vaan d'n handel te doen profitere).

De bezittinge vaan de Nederlanders waore beperk vaan umvaank en besloge in de vreug negentiende iew neet mie es de Banda-eilen, Java, Billiton, Banka en [[Malakka]] in Maleisië. In [[1824]] woort Malakka mèt Groet-Brittannië geruild tege bezittinge op Zuid-Sumatra. Heimèt raakde Maleisië en 't later Indonesië definitief politiek gesjeie. De negentiende iew waor de iew vaan 't [[modern imperialisme]]. Westerse len zaoge in 't begin kolonies allein es handelsposte en later es wingeweste. Noe evels woort 't 'n prestigezaak um e zoe groet meugelek [[imperium]] op te bouwe. Neve de Britte en de Fransoze begóste de Nederlanders noe daan ouch mèt systematische vereuveringe vaan len boe-in ze ieder hoegstens e klei bitsje invlood hadde. Iers concentreerde me ziech op Sumatra - veural Atjeh booj hel weerstand en woort pas in [[1907]] gepacificeerd - daonao woorte oonder mie Celebes, Borneo, Bali, Flores, Wes-Timor en teslotte [[Nui-Guinea]] gekoloniseerd. Pas in [[1929]] kraog Nederlands Indië de vörm die 't noe heet. Mèt 't opbouwe vaan 't imperium hónge ouch [[paternalisme|paternalistische]] gedachtes same: de Europeane, i.c. Nederlanders, zouwe de taak höbbe ander volker besjaoving bij te bringe en "op te trèkke". Dit had in eder geval tot gevolg tot me maotregele die al te zwoer op de bevolking duide (wie 't [[cultuurstèlsel]], aon de kaak gestèld door [[Multatuli]] in de ''[[Max Havelaar]]'') aofsjafde en veur oonderwies veur de lokaal bevolking zörgde. Dit naom evegood neet eweg tot de Europeane in väöl opziechte superieur bleve en de sameleving racistisch ineinzaot.

In de vreug twintegste iew kaom 't Indonesisch [[nationalisme]] op. Väöl intellectuele eisde autonomie of zelfs oonaofhenkelekheid vaan Nederland. 't Nationalisme waor relatief marginaal aonwezeg tot aon de [[Japan]]se bezètting in d'n [[Twiede Wereldoorlog]], dee begós in [[1941]] en in [[1942]] gooddeils veerdeg waor. De Nederlanders woorte massaal in kampe geïnterneerd en de Indonesiërs woort oonaofhenkelekheid in 't veuroetziech gestèld. Twie daog nao de Japanse capitulatie, op [[17 augustus]] [[1945]], reep [[Soekarno]] de oonaofhenkelekheid oet. Heer woort ouch d'n ierste president vaan 't land. De Nederlanders accepteerde gein einzijege oonaofhenkelekheid en begóste de zoegeneumde [[Politioneel Acties]], boemèt me 't leger nao Indië sjikde um de orde te herstèlle. Tegeliek perbeerde me mèt oonderhandelinge tot e compromis te koume. Oetindelek mós Nederland op [[17 december]] [[1949]] oonder zwoeren internationalen drök de oonaofhenkelekheid erkinne. Allein Nui-Guinea bleef - es [[Nederlands Nui-Guinea]] - tot [[1969]] Nederlands, tot ouch dat aon Indonesië woort euvergedraoge.

Soekarno zie beleid oontaardde al gaw in 'n [[dictatuur]]. Allewel tot heer aonvenkelek 't evewiech bewaorde door 'n verdeil-en-hierspolitiek, woort in [[1965]] 'ne [[coup]] tegen 'm opgezat. Heer besjöldegde de communistische partij, die heer mèt 'n [[zuvering]] begós te vervolge. Generaol [[Soeharto]], dee in zien functie 'n sleutelrol had in 't geweld tege de communiste, zètde Soekarno vervolges aof en woort in [[1968]] formeel president. Ouch zie bewind waor autocratisch en corrup, meh de stabiliteit die 't brach woort door 't boeteland gunsteg oontvaange. Kritiek bleef evels op de minserechte in 't land. Väöl bevolkingsgrópe voolte ziech achtergestèld bij de Javane, die in hun ouge 't land domineerde. Zoe kaom 't tot conflikte in Atjeh, op de Molukke, in Irian Jaya (noe de provincies Papoea en Wes-Papoea) en in Oos-Timor, wat Indonesië in [[1975]] einzijeg geannexeerd had. Ouch de massaal relocatie vaan Javane in ander deile vaan 't land - mèt es belaankriekste argumint de euverbevolking vaan Java - deeg väöl koed blood zètte. Peersvrijheid gaof 't ouch neet. Oetindelek mós Soeharto in [[1998]] nao fel proteste aoftrejje. Nao de zwakke [[Habibie]], dee 'm opvolgde, woort oonder mie [[Megawati Soekarnoputri]], de dochter vaan Soekarno, president. In dees jaore woort bitteke bij bitteke de democratie, die daoveur allein in naom bestande had, ingeveurd. In [[1999]] koos Oos-Timor in e referendum veur oonaofhenkelekheid vaan Indonesië, wat in [[2002]] geïmplementeerd woort. Ouch zaog dees periode 'n verbetering vaan de rechte veur minderhede. Zoe kraoge oonder mie de Papoea's zelfbesteur. In [[2005]] woort oetindelek 't militair conflik in Atjeh opgelos mèt ouch väöl autonomie veur dees provincie.

In [[2024]] woort de nui hoofstad [[Nusantara]] ingewijd, naotot iewelaank Djakarta es zoedaoneg had deensgedoon. Aon de verplaotsing góng 'n lang discussie veuraof, die deils al in de koloniaolen tied waor begós. Bij 't in gebruuk numme vaan Nusantara waor de stad nog vol in aonbouw.

== Referenties ==
{{referenties}}

{{Azië}}

[[Categorie:Indonesië| ]]
[[Categorie:Eilande-groepe]]