Haëmet
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Haëmets, es te dit dialek sjpriks.
Haëmet (Nederlands: Hamont) is 'n plaots in de Belzje provincie Limbörg, gemeinte Haëmet-Achel, tege de Nederlandse grens bij Buul (Budel). De deilgemeinte had op 1 jannewarie 2008 8.607 inwoeners, daovaan 8.115 in de kern Haëmet en 492 in 't gehuch 't Loeë.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Es Hamont woort de plaots veur 't iers geneump in 1257. De etymologie is oondudelek: de naom kin zien aofgeleid vaan haag-mont 'berg/heuvel mèt 'n hègk drum' of vaan Hameide 'umperkde plaots'. De bewoening vaan 't gebeed is e stök awwer: me heet hei graafheuvele oet de broonstied en 'n Romeinse muntsjat gevoonde. In d'n twelfden iew hoort 't gebeed bij 't kapittel vaan de Mestreechter Sintervaoskèrk. Voog vaan dit domein waore de hiere vaan Boxtel. Dit leide oetindelek tot 't oontstoon vaan de vrijhierlekheid Grevebrook, boe-in Haëmet 'n steideleke functie vervölde. Vaanaof 1307 kraog de stad e handelskarakter wie de Lombarde ziech hei vestegde. Tege 't ind vaan de veertienden iew kraog Haëmet formeel stadsrechte. In 1401 góng de stad nao e conflik euver op 't Prinsbisdom Luik. Haëmet woort 'n Gooj Stad vaan 't graafsjap Loeën. In 1585 koch de prinsbisjop ouch de rechte euver de res vaan de hierlekheid Grevebrook, die daomèt verdween.
In d'n Tachtegjaoregen Oorlog wisselde de stad e paar kier vaan hier; oetindelek kaom ze in 1648 zjus boete de Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen te ligke. De grens ligk nog ummer op dezelfde plaots. In d'n achtienden iew bleujde hei de teutehandel, dee in de stad nog ummer monumentaol hoezer heet naogelaote. Oonder Belsj bewind kaome 't Kempes Kenaal en d'n Iezere Rijn veurbij Haëmet, wat de plaots 'n bleuejende industrie oplieverde. In 1918, kort nao de Waopestèlstand, vloog 'nen Duitse munitietrein in brand (Ramp van Haëmet). Tot 1977 waor Haëmet 'n zelfstandege stad; in dat jaor góng ze op in de nui gemeinte Haëmet-Achel, die in 1985 de stadstitel kraog.
Beziensweerdeghede
[bewirk | brón bewèrke]Haëmet weurt gedomineerd door de neogotische Laurenskèrk oet 1904. 'n Bezunderheid vaan die kèrk is tot ze väöl awwer interieur heet, boe-oonder 'ne preikstool oet d'n achtienden iew en versjèllende laatgotische beelder. De merret kint 'n aontal aw hoezer (boevaan Hoes Ruijcken oet 1655 't ajdste is), die in 't verleie door teute en aander handelslui zien gebouwd of bewoend. Op de merret steit wijer 'n perroen oet 1782, die zoewel es poomp wie es kaak deensdeeg. De Ursuline en Augustinesse höbbe hei allebei e neogotisch kloester achtergelaote. Ouch neogotisch (neo-tudor um perceis te zien) is Kestiel Beverbeek oet 1889.
Waope
[bewirk | brón bewèrke]
De stad Haëmet dreug e waope wat ziech es volg liet umsjrieve:
- Gedeild: I. vaan tien stökker goud (geel) en keel (roed); II. in keel twie gekanteelde en tegegekanteelde dweersbelk vaan zèlver (wit). 't Sjèld gedèk mèt 'nen helm.
't Waope, wat op 22 miert 1920 officieel woort verliend, spiegelt e deil vaan de stad häör historie. Wie gezag waor de stad de hoofplaots vaan de hierlekheid Grevebrook. De hiere vaan Grevebrook stamde oet 't Hollands hoes vaan Arkel; dit waope zuut me in 't twiede deil (zuug ouch Waopes vaan Zuid-Holland). Later kaom Haëmet (en tot slot ouch de ganse hierlekheid) bij 't graafsjap Loeën te hure; 't waope vaan Loeën is in 't ierste deil trök te vinde.[1]
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, en wel in dees versie.