Bekiek brón van Beer

{{sjterartikel}}
{{dialek|Mestreechs}}
:''Dit artikel geit euver de zwak-alcoholischen draank; veur 't zoogdier, zuug: [[Bere]].''
----
[[Plaetje:Dutch beers.jpg|thumb|'n Collectie bere]]
'''Beer''' is 'ne zwak-[[alcohol]]ische, gazeuzen [[draank]], dee verkrege weurt door [[fermentatie]] vaan geerstemaajt, mèt tòwvooging vaan [[water]] en hop. D'n draank is liech bitter vaan smaak en miestal geel vaan kleur, mèt liechter en duusterder variaties. Beer weurt väöl gedroonke en liet ziech veural associëre mèt manslui, mèt fieskes en mèt de sociaal klasse vaan "gewoen lui". In [[Limburg]] weurt väöl beer gebrouwd.

== Historie ==
D'n ajdste bekinden draank oet gefermenteerd graon is in [[Israël]] gevoonde. De voondste stamme vaan 13.000 jaor geleie en weure touwgesjreve aon de [[Natufische cultuur]].<ref>[http://www.standaard.be/cnt/dmf20180914_03743336 De Standaard online - ‘Oudste brouwerij ter wereld’ ontdekt in Israël]</ref> Beerachtige draanke vaan 7000 jaor aajd heet me in [[Iran]] gevoonde, neve ouch reste vaan [[wien]]. E plakkaot vaan 6000 jaor aajd oet [[Mesopotamië]] tuint lui die mèt e reetsje oet 'ne groete koomp drinke; me vermoed tot dit beer is. Ouch in 't [[Gilgamesj-epos]] kump beer veur. Vaanwege 't spontaan ontstoon vaan fermentatiesappe meint me tot mier volker onaofhaankelek vaanein 't beer höbbe oetgevoonde. 't Kaom in eeder geval ouch in 't aajd [[Europa]] veur. De mieste volker kóste beer, meh de Grieke zaoge 't es barbaars en priffereerde wien. Wie de Romeinse cultuur [[hellenisering|vergrieks]] woort lete ouch zij 't beer valle. De [[Latien]]se naom is ''cervisia'', de [[Aajdgrieks|Griekse]] ''zython''.

In de [[middeliewe]] bleef me in de Germaanssprekende streke beer drinke. De formule vaan 't beer veranderde ouch laankzemaon, umtot allein gegis geerstemaajt 'ne te bittere smaak heet. Zoe woort [[kroed|kruie]] d'r aon tòwgevoog, en op 't leste in de Middeliewe woort de hop debei gedoon. 't Middeliews beer versjèlde nog sterk vaan 't eus, doortot mier oongegisde stoffe d'r in zaote waor 't voedzaam en minder alcoholisch. Dit beer woort in de stei door de ganse bevolking - ouch vroului en kinder - gedroonke, umtot 't water oet de stadsgrachte neet te drinke waor en ouch pómpe gein zuuver water lieverde; beer waor hygiënischer umtot 't gekook woort en alcohol bevat.

In [[1516]] veerdegde d'n hertog vaan [[Beiere]] 't ''[[Reinheitsgebot]]'' oet, wat perceis veursjreef wat wel en neet in beer geduid moch weure. Dit veursjrif heet de Duitse unificatie vaan [[1871]] euverleef en besteit, in sterk gewijzegde vörm, nog altied. Recent heet 't nog veur groete handelsprobleme gezörg. In de Renaissancetied begós me ouch veur 't iers [[lagerbeer]] te brouwe, dit woort bij accident ontdèk wie me beer erg laank bewaord had. Daoveur waore de bere vaan 't typ wat me allewijl es ''[[ale (beer)|ale]]'' kint. Vaanaof de latem [[achtiendem iew]] woort de productie gemachinaliseerd.

== Brouwperces ==

Beer moot um ziene alcohol te kriege fermentere; daoveur is de presentie vaan [[sókker]] nudig. In 't gebruukde geers zit wieneg sókker; daorum weurt mèt ander percesse iers 't [[zètmeel]] in sokker umgezat. Me verdeilt 't gans proces in drei fases: 't ''majte'', 't ''brouwe'' en 't ''fermentere''

=== Majte ===
Me liet de geerstekorrele in 'n gooddoorleechte en maoteg werm ruimde ligke, boe ze kinne ontkieme. Zoe immiteert me 't vreugjaorsweer. Es de plant wörtelkes liet greuje maak ze in de korrel zelf [[enzym]]e aon, die later nudeg zien. Wienie de plante wied genóg oetgegreujd zien weure de korrele verwermp, soms geruusterd of gebrand (aofhenkelek vaan de soort). Daonao weure de wörtelkes devaan aof gehaold en peers me de korrele.

=== Brouwe ===
Allewel tot ''brouwe'' ouch d'n tèrm veur beer make in 't algemein is geve beerbrouwers heimèt specifiek 't middeperces vaan 't beermake aon. De gepeersde korrele weure noe ''gesjroet'': nog mie geplet, zoetot 't kaf vaan 't kore gesjeie kin weure. Dit meel heet me nuudig. 't Is inmiddels behuurlek enzymeriek door 't majte. Noe weurt 't meel mèt water vermingk en begint 't majsje: 't weurt in stappe steeds mie verwermp. Daodoor goon de enzyme, die 't zètmeel in sókker umzètte, wèrke. 't Rizzeltaot weurt daonao [[filtrere|gefiltreerd]]; 't [[residu]] hèt ''[[bostel]]'', 't [[filtraot]] hèt ''[[wort]]''. Me speult nao 't filtrere de ketels nog ins nao, veur ouch de plekkende sókker nog te kinne gebruke.

=== Fermentere ===
De wort weurt vervolges bewèrk mèt gis-celle, eincellig plantaardege organismes die sókker in alcohol umzètte. 't Fermentere verlöp in stappe. 't Beer vaan nao de ierste fermentatie hèt [[joonkbeer]] en heet rilletief wieneg smaak, alcohol en koolzoer. 't Beer moot gemeinlik naogiste; gemeinlik gebäört dit op 't vaat (lagerbeer), soms moot beer op de fles naogiste. De beersoort ''[[Lambiek]]'' fermeteert spontaan.

== Soorte beer ==
De bere valle in drei hoofsoorte oeterein: 't lagerbeer, 't ale en 't lambiek.

'''Lagerbeer''' is beer wat nao de ierste fermentatie nog laank moot naogiste. 't Kump oet Middel-Europa (Zuid-Duitsland) en is 't mies gedroonke beer vaan allemaol. Binne 't lagerbeer zien väöl variante te ondersjeie; ''[[Pilsener beer]]'' is 't gebrukelekste. Dit is e helder, goudgeel beer. In zie mies typische vörm vint me dat beveurbeild bei [[Heineken]]. Euver 't algemein is 't neet zeut. Väöl aander beer neump ziech neet Pilsener meh ligk wel detegenaon. ''[[Bokbeer]]'' en ''[[aaid-broen]]'' zien aander variante, die ziech door 'ne zeutere smaak en 'n duusterdere kleur oondersjeie (dit kump miestal door towveuging van beveurbeeld [[caramel]]). Lagerbeer mèt wieneg neet-vergisbare sókkers (nog minder es Pilsener) neump me ''[[witbeer]]''.

'''Ale''' waor oersprunkelek 'n [[Ingels]] [[synoniem]] veur beer mer sleit dao noe op de beersoort die me es typisch Ingels zuut: duuster vaan kleur en zwoer vaan smaak, umtot 't minder wiedgaond gegis is. In vreuger tije woort dit beer in gans Europa gedroonke.

'''Lambiek''' is beer wat wel geers gebruuk. In die geers zitte de giscelle al opgesloote, te deil temeenste. 't Beer smaak get zoer. Umtot me de geers in de negentiende iew begós te cultivere koum de smaak vaan al 't beer daobij in de beurt.
== Bekaande mengdraanke mèt beer ==
[[Sjoes]], e [[vlemke]], e [[sneewitje]] (7-up mèt e bietje pils) en 'ne [[spoetnik]] (cola mèt get beer) zeunt in Limburg bekaande mengdraanke.

== Beermerke in Nederlands en Belsj Limburg ==
* [[Alfa beer]] oet [[Töl|Thull]] bie [[Sjènne]]
* [[Hertog Jan]], oet [[Árse]]
* [[Gulpener beer]], oet [[Gulpe]]
* [[Brand beer]], oet [[Wielder]]
* [[Wieckse Witte]], oet [[Wiek (Mestreech)|Wiek]] ([[Mestreech]])
* Cristal, oet [[Alleke]]
* Bokkereyer, Ops-Ale en Pax Pils oet [[Opitter]] in de gemeinte [[Bree (Bèlsj-Limburg)|Bree]]
* Adelardus Trudo abdiejbeer, oet [[Kerrekom]] bie [[Sint-Truiden]]
* Sezoens, Martens Pils ("Boggeter beer") en Limburgse Witte oet [[Bogget (Bèlsj-Limburg)|Bogget]]
* Achel Trappis, oet [[Haëmet-Achel|Achel]]
* ter Doolen tripel, oet [[Hôtele-Helichtre|Helichtre]]
* Ricks beer oet [[Voere (dörp)|Voere]]
* Linjeboum oet [[Naer]]

== Beermerke in de res van de [[Euregio Maas-Rien]] ==

* Val Dieu, trapistebeer oet [[Val Dieu]]
* Grain d'Orge, trapistebeer oet [[Hommerig]]

==Rifferenties==
<references/>

[[Categorie:Bere]]