Fidderasie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't AGL. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Ónger fidderalisme (van 't Latien foedus, foedera: bóndj, verbundete, arrenzjemènt) es sjtaotsvörm weurt allewiel veural 'n orgenesasieprinsip versjtaon, bie wae de lidsjtaote euver 'n begrensde autonomie en sjtaottelekheid bezitte, mer tót 'ne gezamelike sjtaot en euverheid gehure en ónger die euverheid zeen vereinig. Huifig weurt de predusie óngedefinieerd gebroek, zoe broek me 't ouch dèks veur kónfederasies of veur lenj die in de praktik winnig fidderaal zeen, wie de zier gecentraleseerde Róssise Fidderasie.
Es fidderasie (in de literatuur sómwieles ouch 'ne fidderaalsjtaot geneump) weurt daomit 'ne sjtaot mit 'n fidderaal kónstitusie aangegaeve. Belsj en Duutsjlandj zeen genauw zoe 'ne sjtaot. Hae is nao ’t bondjsjtaotsprinsip aafgeboewd en besjteit daomit oet deilsjtaote die besjtömpde (besjrenkde) kónstitusionele zelfsjtendigheje oetube, welke neet van de bondj es gezamelike sjtaot aafgeleid zeen. Neve de gezamelike sjtaot bezitte die deilsjtaote of lidsjtaote 't kónstitusioneel rech um hun eige originele jurisdiksie euver 't vouk op hun territorium te oetoefene. De kónstitusjonele zelfsjtendigheje van d'n deilsjtaot en de kónstitusie van de fidderaalsjtaot darre ziech in theorie neet te taengesjpraeke, al kin det in de praktik waal 't geval zeen.
Sómmige lenj waere door politicologe es theoretise fidderasies gezeen óngerwieles zie dat offesjeel neet zeen. Sjpanje is zoe ei veurbild mit de bekènde autonome regio Catalonië. 't Vereinig Keuninkriek en 't Keuninkriek van de Nederlenj (neet te wórre mit Nederlandj) zeen anger veurbilde. Keuninkrieke weure doorgaons gein fidderasies geneump. Zjwitserlandj is offesjeel 'n confidderasie. Historis waor 't dat ouch waal mer in de praktik is 't allewiel 'n fidderasie. Róslandj is gekómplekeerder ómdet sómmige Róssise regio's rippublieke zeen (en zich daomit fidderaal veuge), terwiel anger Róssise regio's oblas zeen (en zich daomit veuge wie ónderdanige provinse).
Fidderaliste zeen luuj die pleite veur 'ne fidderale sjtaot. Aafhenkelek van de fidderalistise bewaeging en de plaats pleite die veur versjillende ideeë. Hervörmende fidderaliste wie de Nederlandse en Franse fidderaliste pleite veur de hervörming van d'n einheidssjtaot dae vervange moot were door 'n fidderasie. Behauwende fidderaliste wie de Belzje en Duutsje fidderaliste pleite veur 't behaud vaan de fidderasie en zeen taengesjtenjers van onaafhenkelikheidsbewaeginge. Europees fidderalisme is waer angers: die bewaeging pleit veur de fidderalisering van Europa of de Europese Unie. Hie geit 't neet um 'n al besjtaond landj, wie det waal 't geval is bie Belsj en Duutsjland.
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]- De Duutsje artikele Föderalismus en Föderation