Autosnelwaeg
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
'nen Autosnelwaeg, meistes op 't plat gewuèn snelwaeg of autobaan, is 'ne waeg dae is óntwórpe veur snel en kónflikvrie verkièr. De riejrichtinge höbbe vanein gesjeie riejbane en de riejbane höbbe mindestes twiè riejstruèk in bei richtinge. Oetwusseling mit 't óngerligkendj waegenèt geit via aansloetinge, die óngeliekfloers zint oetgeveurd. Wen twiè snelwaeg einanger kruutse en rechstreekse oetwusseling mugelik is, wuèrtj gespraok van e knouppuntj. Völges 't BABW (Besluit administratieve bepalingen inzake het wegverkeer) mót 'nen autosnelwaeg minimaal 2,5 kilomaeter lank zeen. Nederlandj haet 2.449 kilomaeter aan autosnelwaeg.
Gesjichde va d'r autosjnelweëg
[bewirk | brón bewèrke]De ieësjte weëg deë me kint besjawwe as sjnelweëg, woar d'r AVUS (Automobil-Verkehrsübungsstraße) bei de Pruusje hoofsjtad Berlin. Heë woeëd geboewd ómtrint 1921. E joar sjpieër i 1922 - woar i Italië zoeën weëg ópgeleëverd ónger dezèlfde naam bei Milaan toen d'r Itteljaanse dictator Benito Mussolini aa de mach koam. Dees woar inkelbaans, meh waal veurzieë va óngeliekvluësje krütsinge. Zoeëget góf 't óch i de VS ónger d'r naam Parkway. D'r AVUS woar doateënge dubbelbaans i d'r vörm va e hónkebot geboewd, mit dös aa 't eng en 't begin 'ne roem ópgezatte bóch va 180°. Inne serieuze sjnelweëg woar pas i 1933 ópgeleëverd i Hitler zieng gebuëtelank Oeësteriek. Kót d'r noa woeëd i 't Pruusj e umvangriek weëgnet aagelag va bis tót 3.700 kilometer lang, oeë-ónger 't umvangrieke HaFraBa-projèk behuëde, dat e noard-zuudsjnelweëg va Hamburg, via Frankfurt noa Basel mós ópleëvere. Aavankelig woare dees weëg óntwórpe vuur militaire vuërtoeger, en óch as landingsbaan vuur vleegmesjiener. Boavedeen woeëd d'r sjnelweëgboew döks óch gebroek as propegandamiddel vuur Hitler zing bewink.
Nederlank vólgde drèk geliek mit 't Pruusj qua weëgboew. Va'naaf 1932 woeëd gewirk aa d'r sjnelweëg Utrech-D'n Haag, noe A12. Dees weëg woar i 1936 ópgeleëverd. Óch i Nederlank vólgde sjnel d'r noa mieër sjnelweëg en woeëd inne Rijkswegenplan oetgewirk, mit planne vuur 'n lengelig dukkenk weëgnet, mit sjnelweëg as centrale asser. D'r Twieëde Weëltkrieëg sjtópde tiedelig de boew va sjnelweëg i zoeëwaal 't Pruusj as i Nederlank, dewiel de VS begós mit 't groeëtsjieëlig weëgnet: Eisenhower Interstate System, e systeem dat verneump is noa de d'n tieds regerende presiden Dwight D. Eisenhower. I Europa woeëde de mieëste sjnelweëg ópgeleëverd i de joare '60 en '70. De mieëste Oeës-Europese lenger vólgden aa 't eng va d'r Kaw Krieëg.
't Hudig nètwirk va autosjnelweëg
[bewirk | brón bewèrke]
Europa
[bewirk | brón bewèrke]I d'r ganse weëlt hat 't kontinent Europa inne va d'r dichste autosjnelweëgnètte, i 't beizunger gilt dat vuur de lenger Nederlank, 't Pruusj, 't Belsj, Italië, Sjpaanje en Fraankriek. De Oeëstelig Europese lenger han minder sjnelweëg. I de lenger: Estland, Letland, Moldavië, Montenegro en 't Noard-Europese eilan Ieslang guëf 't geë sjnelweëg. Waal zint d'r autoweëg, deë i óntwarp kanne uëvereenkuëme mit 't óntwarp va d'r sjnelweëg. I anger Oeës-Europees lenger greujt 't sjnelweëgnèt zier sjnel, zoeëwie i Pole, Tsjechië, Kroatië en ricent óch Ruslang.
Noardelig en zudelig Amerika
[bewirk | brón bewèrke]I noardelig en zudelig Amerika hat de VS mit 97.000 kilometer 't laankste sjnelweëgnèt, óch Mexico en Canada han oetgebrede nètwirke. De Zuud-Amerikaansj lenger han weniger sjnelweëg en as 't geë sjnelweëg guëf, guëf 't waal dökker subsjtandaard autoweëg. Inkel Argentinië hat e rilletief oetgebreed nètwirk.
Azië
[bewirk | brón bewèrke]I Azië is 't sjnelweëgnèt i opkóms. Vuural i Sjina greujt 't aatal sjnelweëgprojèkte sjnel: 't lang hat de VS i aatal kilometers sjnelweëg igehaald (112.000 km). I anger lenger weëd 't aatal projèkte minder sjnel oetgebreed, meh óch i lenger as India en Viëtnam guëf 't kilometergreuj.
Afrika
[bewirk | brón bewèrke]Afrika hat as kontinent 't leëgste sjnelweëgnèt i d'r weëlt. Vöal lenger han geë ech sjnelweëg. Oeë 't waal sjnelweëg guëf, is i de riekere Noard-Afrikaansj lenger en i Zuud-Afrika. Sommige rieker Afrikaansje lenger han waal e good normaal weëgnèt, zoeëwie Namibië en Botswana.
Oceanië
[bewirk | brón bewèrke]I Oceanië han inkel Australië en Nüj-Zieëlang e sjnelweëgnet, dat rilletief bepirk is. Anger pacifische lenger zint te klieën vuur e weëgnèt.
Zuuch ouch
[bewirk | brón bewèrke]Referenties
[bewirk | brón bewèrke]- http://www.wegenwiki.nl/
- Nederlandsj en Pruusj Wikipedia