Bekiek brón van Abchazië

{{dialek|Mestreechs}}
{{landjtabel
 |naomlandj=Abchazië
 |vlag=[[Plaetje:Flag of the Republic of Abkhazia.svg|120px|Veendel vaan Abchazië]]
 |waope=[[Plaetje:Coat_of_arms_of_Abkhazia.svg|80px|Waope vaan Abchazië]]
 |lokasie=[[Plaetje:Europe_location_ABX.png|300px|Ligking vaan Abchazië binne Georgië (gries) en Europa.]]
 |taole=[[Abchazisch]], [[Russisch]]
 |hoofstad=[[Soechoemi]]
 |staotsvörm=[[rippubliek]]
 |staotshoof=[[Raoel Chadzjimba]]
 |lies=#Politiek
 |titelhoofregering=premier |naomhoofregering=[[Artoer Mikvabia]]
 |religie=[[Oosters-orthodoxe kèrk|Oosters-orthodox]], <br />[[Armeens-Apostolische Kèrk|Armeens-Apostolisch]]
 |km2=8.660 |pctwater= 
 |inwoeners=240.705 <small>(2011)</small>
 |deechde=28
 |munteinheid=[[Apsar]], [[Russische roebel|roebel]] | valutacode=---, RUB
 |tiedzaone=+4
 |fiesdaag= 
 |vouksleed=[[Aiaaira]]
 |tld=-- | landjcode=-- | tillefoon=--
}}
'''Abchazië''' (officieel [[Abchazisch]] Аҧсны Аҳәынҭқарра ''Aphsny Achwyntqarra'', [[Russisch]] Респу́блика Абха́зия ''Respoeblika Abchazija'') is e territorium op de grens vaan [[Oos-Europa]] en [[Wes-Azië]], in de [[Kaukasus]], aon de [[Zwarte Zie]], wat ziechzelf bestuurt en ziech es zelfstendege rippubliek versteit. [[Georgië]] claimp Abchazië es 'n otonoom rippubliek binne zien eige groondgebeed; de groete mierderheid vaan len op de wereld oonderkint dees claim. E klein aontal len, gans in 't bezunder [[Rusland]], erkint Abchazië en [[Zuid-Ossetië]] es oonaofhenkeleke staote. Hoofstad vaan Abchazië is Soechoemi, aander stei vaan beteikenis gief 't koelek. Sinds 't [[staak-'t-vure]] vaan 1994 heet Abchazië ziech aardeg kinne oontwikkele.

==Besturleke indeiling==
Abchazië is verdeild in zeve distrikte, edert geneump nao zien hoofplaots. De distrikte zien:

{| valign=top
|-
|
# [[Gagra (distrik)|Gagra]]
# [[Gudauta (distrik)|Gudauta]]
# [[Soechoemi (distrik)|Soechoemi]]
# [[Goelripsji (distrik)|Goelripsji]]
# [[Otjamtsjira (distrik)|Otjamtsjira]]
# [[Tvartsjeli (distrik)|Tvartsjeli]]
# [[Gali (distrik)|Gali]]
|
[[Plaetje:Abkhazia districts map numbered.svg|200px|Distrikte vaan Abchazië.]]
|}

Dees indeiling stamp gooddeils nog oet de Sovjettied. Allein 't distrik Tvartsjeli is in 1995 (nao de aofsjeiing) nui gevörmp. Georgië erkint 't bestoon vaan dit distrik daan ouch neet.

==Politiek==
Abchazië is 'n semi-presidentieel rippubliek mèt 'ne [[president]] dee um de vief jaor gekoze weurt en maximaol twie termijne achterein maag zitte. 't Land veurde de positie vaan president in 1994 in; daoveur waor de parlemintsveurzitter staotshoof en oonder 't Sovjetbewind de veurzitter vaan d'n [[Opperste Sovjet]]. Sinds 1994 heet 't land veer presidente gehad:

{| class=wikitable
|-
! Termijn !! President !! Opmerking
|-
| 1994-2005 || [[Vladislav Ardzinba]] || Waor vaan 1990 tot 1992 al veurzitter vaan d'n Opperste Sovjet, daonao twie jaor parlemintsveurzitter.
|-
| 2005-2011 || [[Sergej Bagapsj]] || Gestorve in functie.
|-
| 2011-2014 || [[Alexander Ankvab]] || Mós nao 'ne volksopstand aoftrejje.
|-
| 2014 || [[Valeri Bganba]] || ad interim
|-
| 2014- || [[Raoel Chadzjimba]]
|}

Georgië heet nog ummer 'n regering vaan de Otonoom Rippubliek Abchazië in deens. Sinds d'n oorlog is dees regering officieel in ballingsjap.

===Erkinning en boetelandse relaties===
Abchazië is al jaore de facto oonaofhenkelek, meh erkinning kaom pas wied nao 2000. De ierste erkinning kraog Abchazië vaan aander staote in dezelfde positie. Zoe oonderhèlt Abchazië al jaorelaank vrundsjappeleke betrèkkinge mèt [[Transnistrië]] en [[Zuid-Ossetië]], en gónge die drei ziech oetindelek (roond 2005) ouch formeel erkinne. In 2006 deeg ouch [[Hoeg-Karabach]] dat.

Erkinning vaan staote die zelf erkind zien kaom pas op 26 augustus 2008. In d'n oorlog tösse Georgië en Zuid-Ossetië besloot de Russische president [[Dimitri Medvedev]] zoewel Zuid-Ossetië es Abchazië, allebei aofgesjeie regio's vaan Georgië, es apaarte staot te erkinne. Rusland heet hei geopolitiek veurdeil bij umtot de regering vaan bei regio's op de hand vaan Moskou is en Russische militaire touwliet. Wijer moot me dees beweging ouch zien in 't leech vaan [[Kosovo]], wat ziech ieder dat jaor oonaofhenkelek verklaorde en zier tege de zin vaan de Russe door e groet aontal len erkind woort. Diverse len höbbe Rusland dao-in gevolg, chronologisch zien dat [[Nicaragua]], [[Nauru]] en [[Venezuela]]. [[Tuvalu]] en [[Vanuatu]] höbbe 't land ouch erkind, meh trokke die erkinning later weer in.

Abchazië heet in sommege vaan dees len 'nen ambassadeur of vertegenwoordeger. Informeel ban heet 't land nao 't ziech liet aonzien mèt [[Turkije]].

==Symbole==
't [[Veendel]] vaan Abchazië is gebaseerd op dat vaan 't vreugmiddeliews Keuninkriek Abchazië. Me zuut zeve striepe greun en wit, die stoon veur hermenie tösse d'n islam en 't christendom, mèt e roed vrijkerteer mèt do-in 'n ope rechterhand en zeve stare. De hand steit veur openheid nao vrun en gesloteheid nao vijande, de zeve stare gelle allewijl es symbool veur de zeve distrikte vaan Abchazië.

't Waopen of embleem is gedeild vaan zèlver en sinopel (''greun''), mèt dao-euver 'ne ruter vaan goud dee 'ne pijl nao d'n hiemel sjut, vergezèld vaan drei achpuntege stare, rechs vaan, links vaan en oonder de ruterfiguur. 't Tuint 'n scène oet de ''[[Narts]]''-sage, die in de Kaukasus (neet allein in Abchazië) weurt vertèld.

De regering in ballingsjap vaan de Otonoom Rippubliek Abchazië hanteert aander symbole, die allebei de oonderhuregheid aon Georgië tuine. 't Veendel combineert de zeve striepe mèt gans 't veendel vaan Georgië, dewijl 't waope geverendeild is mèt Sint-Joris in 't ierste kerteer (in de heraldiek de veurnaomste plaots, gerizzerveerd veur de machhöbber).
<gallery>
Plaetje:Flag_of_Abkhazian_ASSR.svg|Veendel vaan de Abchazische OSSR
Plaetje:Coat_of_arms_of_the_Abkhazian_SSR.png|Embleem vaan de Abchazische OSSR
Plaetje:Flag_of_Abkhazia_(GE).svg|Veendel vaan de Otonoom Rippubliek Abchazië
Plaetje:Coat_of_arms_of_Abkhazia_(GE).svg|Waope vaan de Otonoom Rippubliek Abchazië
</gallery>

==Economie==
De mieste len handele neet mèt Abchazië, es gevolg vaan sancties tege de neet-erkinde regering. Rusland deit dit wel, en Abchazië is sterk aofhenkelek vaan Russisch geld. In d'n iersten hèlf waor Rusland verantwoordelek veur 64% vaan d'n Abchazischen handel; Turkije kaom op de twiede plaots mèt 18%. 't Liegland is vröchbaar en deent door 't mèld zieklimaot tot landbouw vaan mediterranen aard. Op de grens mèt 't eigelek Georgië, in d'n [[Ingoesi]], steit 'ne stouwdam dee 't land e groet deil vaan ziene stroum lievert. Dees centrale weurt door Abchaze en Georgiërs same bedreve.

Groete en snel greujende industrie is 't [[toerisme]]. Veural Russe make dao gere gebruuk vaan, umtot me op e Russisch paspoort visumvrij nao Abchazië kin reize en umtot 't e stök gojekouper is es de kortbij Russische resorts in [[Sotsji]]. Veural de stad [[Gagra]] heet daovaan geprofiteerd, in minder maote ouch [[Soechoemi]]. De faciliteite in 't land zien evels nog neet wie me in 't weste of zelfs mer Rusland maag verwachte. 'n Verkaantie in Abchazië trouwens verboje volgens de Georgische wèt. Väöl len [[negatief reisadvies|raoje 'n reis nao Abchazië aof]], zoe ouch Nederland<ref>[https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/reisadviezen/inhoud/georgie Rijksoverheid.nl - Reisadvies Georgië]</ref> en 't Belsj.<ref>[http://diplomatie.belgium.be/nl/Diensten/Op_reis_in_het_buitenland/reisadviezen/georgie Diplomatie.Belgium.be - Reisadviezen - Georgië]</ref>

===Munteinheid===
De Abchaze betaole mèt de [[Russische roebel]]. 'n Officieel munteinheid, d'n [[apsar]], besteit ouch (aon de roebel gekoppeld mèt 'n weerde vaan 10 roebel per apsar), meh dao-in weure allein [[verzaomeleersmunt]]e geslaoge.

==Fysische geografie==
Abchazië is mèt 8.660 km² klein veur e land, neet mie es e kwart vaan Nederland. 't Groetste deil vaan 't territorium weurt gedomineerd door de [[Kaukasus]], dee in 't noordweste direk op de [[Zwarte Zie]] stoet. Nao 't zuidooste touw löp evels e kielvörmeg liegland oet, wat oetindelek tientalle kilometers deep is. Hei woene ouch de mieste lui. Hoegste punt is de [[Dombai-Oelgen]] op de grens mèt Rusland, mèt 4.046 meter. Diverse reviere en revierkes loupe door Abchazië vaanoet de Kaukasus nao zie, vaan wes nao oos zien dat oonder mie de [[Psou]], de [[Bzypi]], de [[Kodori]] en de geneumde [[Ingoesi]].

==Demografie==
Bij de [[volkstèlling]] vaan 2011 woorte in Abchazië 240.705 inwoeners getèld. Sjattinge vaan de Georgische euverheid en boetelandse bronne koume op e get lieger aontal oet. 't Aontal inwoeners is nao d'n oorlog vaan begin jaore negenteg sterk verminderd, umtot väöl inwoeners zien umgekoume of op de vlöch gejaag.

===Etnische groppe===
De inheimse bevolkingsgrop, de [[Abchaze]], maakde hei traditioneel de mierderheid oet, meh nao iewe bezètting door groeter rieke waore ze in de minderheid geraak. Bij de volkstèlling in de Sovjet-Unie vaan 1989 maakde etnische Abchaze nog mer 17,8% oet, boe dat einen iew ieder nog 85,7% waor. [[Georgiërs]] vörmde al 45,7%; hun aondeil waor sinds 't begin vaan 't Russisch bewind sterk gestege. De res woort veural oetgemaak door [[Russe]], [[Armeniërs]] en get [[Grieke]].

Nao d'n oorlog waor de verdeiling totaol aanders. Massaol geweld tege Georgiërs had de mieste vaan hun op de vlöch gejaag. Ouch e groet deil vaan de Russe en Armenië had Abchazië intösse verlaote, perces wat door d'n economischen tegespood zeker neet is gestop. De Abchaze zien hei oonderhand de dominante bevolkingsgróp en maakde bij de volkstèlling vaan 2011 zelfs de absolute mierderheid oet.

Boete Abchazië, oonder mie in Turkije, leef nog 'nen aonzeenleken Abchazischen [[diaspora]]. Sjattinge euver 't aontal etnische Abchaze in 't boeteland loupe oeterein, meh me is 't ins tot 't 'rs mie zien es in Abchazië zelf.

===Taole===
De inheimse taol is 't [[Abchazisch]], 'n [[Noordwes-Kaukasische taole|Noordwes-Kaukazische taol]] mèt verwante in diverse Russische deilrippublieke. Wijer weurt in 't land väöl [[Russisch]] gesproke, wat de [[lingua franca]] waor in d'n tied tot 't land nog multi-etnisch waor samegestèld. De facto geit nog väöl vaan de euverheidscommunicatie in 't Russisch, wat edereine in 't land versteit en boe väöl lui ouch beter in gelètterd zien. De euverheid streef denao um al häör documinte en gesproke communicatie in 't Abchazisch te doen, meh dao zitte nog get haoke en ouge aon. De Georgische bevolking vaan 't gebeed sprik neve [[Georgisch|Standaardgeorgisch]] ouch nog [[Mingrelisch]] en [[Svan (taol)|Svan]], die me allebei es apaarte streektaole of es Georgische dialekte kin zien.

===Religie===
Oonder Turks bewind höbbe väöl Abchaze ziech tot d'n [[islam]] bekierd, meh mèt de vereuvering door de Russe sloog e groet deil vaan de islamtitische Abchaze op de vlöch (vaandao de groeten diaspora, zuug bove). In 2003 hóng zoe'n 16% vaan de bevolking dees religie aon, tegeneuver 60% [[christendom|christene]]. Opvallend is de opkoms vaan 't [[modern heidedom]] in Abchazië; de inheimse religie is noets gans oetgestorve meh maak sinds de jaore tachteg 'nen echte revival door. In 2003 waor al 8% vaan de bevolking 'heide'.

==Cultuur==
Wie aander volker in de Kaukasus höbbe de Abchaze 'n oetgebreide [[volkscultuur]]. Gelierde cultuur in joonger; pas sinds e jaor of hoonderd weurt de taol mèt regelmaot opgesjreve. Min of mie bekinde Abchazische sjrievers zien oonder mie [[Fazil Iskander]], dee veural in 't Russisch sjreef, en d'n diechter [[Bagrat Sjinkoeba]].

Beziensweerdege gebouwe in Abchazië zien oonder mie d'n twelfden-iewse brögk euver de Besletka in Soechoemi en 't negentienden iews orthodox [[kloester]] in [[Nui-Athos]].

==Historie==
De Kaukasus weurt sinds oonhäögeleke tije bewoend door e groet aontal volker, die taolkundeg zier divers zien meh ziech op 't gebeed vaan materieel cultuur sterk oontwikkeld höbbe. Veural mèt Georgië en de [[Georgiërs]] is 't gebeed door de iewe heer verboonde. 't Is daorum lesteg te zègke of aw dynastieë en keuninkrieke op 't groondgebeed al of neet vaan etnische Abchaze waore, en of me dat oondersjeid toen wel maakde.

Vaanajds hoort Abchazië bij 't keuninkriek [[Colchis]], wat in d'n twieden iew veur Christus opgóng in [[Egrisi]]. In deen tied gaof 't ouch Griekse kolonies aon de kös. Vaanaof d'n [[iersten iew]] waor Egrisi 'ne vazalstaot vaan [[Romeins Riek|Roeme]], later zouw ouch 't [[Byzantijns Riek]] hei väöl invlood hawwe. Egrisi weurt geassocieerd mèt de Kartveliërs; de ''Abasgoi'' geneumde volker in e deil vaan dat gebeed bringk me in verband mèt de Abchaze.

In of roond [[778]] woort 't keuninkriek Egrisi mèt get aander gebeje vereineg tot 't [[Keuninkriek Abchazië]]. In [[1008]] góng dat op in 't [[Keuninkriek Georgië]], 'ne staot geregeerd door 'n Kartvelisch (vaanaof daan: Georgisch) sprekende dynastie mèt diverse aander volker oonder ziech. In [[1490]] vèlt dit keuninkriek. De volgende iewe oontsteit 't prinsdom Abchazië, oonder suzereiniteit vaan 't nui keuninkriek [[Imereti]], meh dit stäötsje is nog kleinder es 't modern Abchazië. In de loup vaan de zèstienden iew verandert 't vaan kamp en kump 't oonder invlood vaan 't [[Osmaans Riek]]; de Turke vestege 'ne marinebasis in Soechoemi.

In [[1801]] pak 't Russisch keizerriek oostelek Georgië; al gaw begint de Russische expansie ziech ouch op Abchazië te riechte. 't Prinsdom geit de decennia die volge heen en weer tösse Turksen en Russischen invlood meh weurt in [[1864]], mèt de res vaan de regio, finaol bij 't Russisch riek ingelief. E groet deil vaan de islamitische bevolking vlöchde de grens euver (zuug [[#Etnische groppe|bove]]). 't Waor in dezen tied tot väöl Georgiërs, Armene en Russe 't land binnekaome. De Russe verboje wijer 't openbaar gebruuk vaan zoewel 't Abchazisch es 't Georgisch, in lijn mèt de [[russificatie]]politiek vaan de tsare.

In de chaos dee volgde op de twie revoluties vaan [[1917]] verklaorde Georgië ziech oonaofhenkelek, mèt Abchazië debij. In [[1921]] kaom 'n groondwèt die Abchazië otonomie mós geve, meh dao kaom wieneg vaan terech umtot de [[Bolsjevieke]] 't land datzelfde jaor weer oonder hun control brachte. Zij maakde Abchazië 'n otonoom rippubliek binne de sovjetrippubliek Georgië, wat zelf weer deil oetmaakde vaan de [[Sovjet-Unie]]. In de sterke centralisatie, zeker oonder [[Stalin]], stèlde de otonomie evels neet väöl veur. Op belaankrieke posities woorte ummer mie Georgiërs gezat, die gestiedegaon ouch 'n ummer groeter deil vaan de bevolking waore. Nao d'n doed vaan Stalin woort dit beleid verzach en kaom ruimte veur de cultivering vaan de Abchazische cultuur.

Tegen 't ind vaan de jaore tachteg, d'n tied vaan [[perestrojka]] en [[glasnost]], kaom in Georgië, wie in alle Sovjetrippublieke boete Rusland, de discussie euver oonaofhenkelekheid op. Dit waor neet nao de zin vaan de etnische Abchaze, die vreesde tot ze in 'n oonaofhenkelek Georgië allein nog mer wijer zouwer weure gemarginaliseerd. Me perbeerde vaan Abchazië 'n apaarte Sovjetrippubliek te make ietot de aofsjeiing e feit zouw zien. In [[1989]] kaom 't in Soechoemi veur 't iers tot etnisch geweld. De weeg nao oonaofhenkelekheid waor neet te stoppe en in [[1991]] sjeide Georgië ziech officieel aof vaan de oetereinvallende Sovjet-Unie. 't Nationalistisch sentimint in 't land verergde de zörg oonder de Abchaze tot de regio ouch häör otonomie zouw verlere. In juli [[1992]] verklaorde 't parlemint de oonaofhenkelekheid.

De wanorde in de deilrippubliek woort in ierste instantie gaw herstèld door 't Georgisch leger, wat in augustus orde op zakes stèlde. Al gaw evels kaom e gans leger vaan paramilitaire oet Rusland, veural oet de noordeleke Kaukasus, de Abchaze te hölp. Tegen 't ind vaan 't jaor hadde ze 't noordweste vaan 't land in han, dewijl de res, inclusief Soechoemi, oonder Georgisch bewind bleef. Nao 'n patstèlling vaan e haafjaor volgde weer 'ne separatistischen aonval op de hoofstad, boenao de twie partije in [[Sotsji]] e bestand slote. In september [[1993]] braok d'n oorlog evels weer oet; nao de hoofstad veel de res vaan de regio ouch. De verovering vaan Soechoemi woort gevolg door 'n massaol etnische zuvering boebij doezende lui woorte vermaord en e paar hoonderd doezend gedwoonge woorte te vlöchte. In alle chaos woorte soms ouch aander minderhede, wie Russe, Armeniërs en Grieke, hei 't slachoffer vaan.

De Abchazische regering mós noe perbere um in zie drastisch verermp land 'ne staot op te bouwe. Dit lökde veural mèt hölp vaan Rusland, wat ziech in de loup vaan de jaore ummer eupeleker es boondgenoet vaan Abchazië profileerde. In [[2008]] kaom de kwestie in 'n struimversnelling. In [[Zuid-Ossetië]], wat ziech roond dezelfden tied es Abchazië ouch had aofgesjeie, waor [[oorlog in Zuid-Ossetië (2008)|'nen oorlog]] oetgebroke naotot Georgië had geperbeerd dit oonder controle te kriege. Rusland góng ziech demèt meuje door Zuid-Ossetië militair bij te stoon, meh ouch door Abchazië en Zuid-Ossetië officieel te erkinne. Wijer mingden 't ziech ouch kortstoondeg militair in Abchazië, de [[Kodorivallei]], die tot daan touw in Georgische han waor gebleve, woort oonder controle vaan de Russische en Abchazische legers gebrach. In 2014 kaom 't nog tot 'ne korte politieke crisis.

==Rifferenties==
<references/>
{{Europa}}