Zonne-energie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Oeals. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Zonne-energie is energie van'ne zon in'ne vorm van wermte en leech. Dees energie, same mit secundair vorme wie windjenergie, getieje energie, waterkrach en biomassa vormptj meer es 99,9% van alle hernuujbaar energie op'pe Waereld.
De zon is ein sjter die zich gemiddeldj op 150 miljoen kilomaeter aafsjtandj van'ne aarde bevindj. De energie die de zon oetsjtraoltj ontsjtuitj door kernfusie. De atmosfeer en'ne magnetosfeer ('t magnetisch veldj van'ne aarde) besjerme 't laeve op aerd taege 't grotste deil van'ne sjajelikke sjtraoling die de zon naeve leech en wermdje ouch oetsjtraoltj. De hoeväölheid energie die de aarde bereiktj, is ca. 9000 keer groter es de energiebehoefte van alle 6,5 miljard aardebewoners same. De energie bereiktj de aarde es leech en wermtesjtraoling, ein mingsel van elektromagnetische sjtraoling van versjillendje golflengtes, veur 99% ligkendj tösse 300 en 3000 nm. (De golflengtes van zichbaar leech valle tösse 390 en 780 nm).
Gebroek door plantje
[bewirk | brón bewèrke]Plantje gebroeke zonne-energie veur fotosynthese, wobiej ziej water en kooldioxide oet de loch omzitte in sokkers. 't fotosynthetisch proces wo op vriejwaal 't hele laeve op aarde drejtj, vingk sjlechs ongeveer 1% van'ne energie op veur nuttig gebroek, door lichamelijke activiteit, door consumptie, of es fossiele brandjsjtof. Ouch zeen d'r grote sjtökke aardoppervlak zowie de woestijne wo door gebrek aan water de fotosynthese gein kans kriegtj.
Afgeleidje vorme
[bewirk | brón bewèrke]Aolie, gaas en kaole zeen eigelik ouch afgeleidje vorme van zonne-energie. Ze waerdje gevormpdj oet de restante van laevendje wezes in 't geologisch verleje; allemaol ongersjteundj door fotosynthese. De sjnelheid womit v'r dees bronne momenteel verbroeke weurtj biej lange nao neet biejgehaje door de sjnelheid womit door fotosynthese nuuj organische brandjsjtoffe waere aangemaaktj. Ouch waterkrach is ein vorm van zonne-energie: 't water verdamptj door zonnewermte, weurtj door [[wind] (ouch ein gevolg van temperatuursversjille) omhoog getransporteerdj, véltj es raege weer op eine berg of heugte en de potentieel zjwaortekrachenergie van'ne massa van 't water weurtj es elektriciteit weer trökgewonne biej 't nao ein leger niveau valle of - sjtruime. Ouch windjenergie besjtuit oetsjloetendj biej de gratie van door de zonnewermte opgewekdje temperatuursversjille. Sjlechs getieje energie, geothermische energie en kernenergie zeen neet te herleije toet zonne-energie, ofsjoon kernenergie gebroekmaaktj van zjwaor elemente die allein in ein supernova (ontploffing van ein sjter in zien letste laevessjtadium) kinne ontsjtaon, maar det waas dus neet 'oos' zon.
Gebroek door de miens
[bewirk | brón bewèrke]Mit zonne-energie weurtj tegewaordig meistal bedoeldj: de energie die miense zelf mit häör technologie opwekke direct oet zonnesjtraoling. Dit gebeurtj op dit moment in Nederlandj en Belsj veural op twee manere:
- De meist gebroekdje toepassing is thermische zonne-energie wobiej zonleech weurtj omgezat in wermte. Dit gebeurtj door zonneboilers (oftewaal zonnecollectore, -panele).
- Ein anger maneer om gebroek te make van zonleech is door middel van zonnepanele mit fotovoltaïsche celle (ouch waal PV-celle genumpdj). Die zitte 't leech direk om in elektriciteit : zonnesjtroum.
't Groot probleem biej 't praktisch gebroek van dees energie is det de energiedichtheid, de hoeväölheid die per vierkantje maeter per tiedseenheid op 't oppervlak vèltj neet erg groot is. (ca 1367 Watt per vierkantje maeter in'ne baoveste laoge van'ne atmosfeer; op'pe grondj minder, aafhankelik van'ne diektje van'ne tösseligkendje laog loch, de hook wo onger de zon de aarde raaktj, de aafsjtandj tösse de aarde en'ne zon die mit de seizoene get verangertj, en veural ouch 't veurkomme van wolke.) Daorom mot de energie euver een vriej groot oppervlak 'geougs' waere om economisch rendabel te waere. 't Waord ougste is hiej zeker van toepassing, omdet de landjboew al eeuwe nieks angers duitj dan zonne-energie ougste in biochemisch gebonje vorm, zowie zetmael in grane of aerpele. Veur lenj wo de zon bienao de hele daag sjientj besjtuitj ein gooj technologie om zonne-energie te ougste: geconcentreerdje zonne-energie, ouch waal thermisch-elektrische zonne-energie genumpdj (in 't Ingels: CSP: Concentrated Solar Power). Hiejbiej waere de zonnesjtraole door middel van sjpegels saamegebrachtj op ein klein oppervlak, wo ein hoge temperatuur ontsjtuitj. Mit die hoog temperatuur weurtj sjtoum gemaaktj, womit net es in ein geweun centrale elektriciteit weurtj opgewek. De CSP-technologie is gojekouper es de PV-technologie. In Californië functionere sins de jaore 80 ein aantal CSP-centrales mit ein gezamelik piekvermoge van 350 MWe (MegaWatt elektrich) nao vol tevrejeheid.
Ein anger vorm van doerzaam zonne-energie is de zonnetoren. Loch weurtj opgewermpdj door zonnewermte onger eine cirkelvormige doorsjienendje collector dae aan'ne randj aope is. Zo vormptj 't doorsjienendje daak same mit de grondj ein opsjlaagruumtje veur door de zon opgewermdje loch. In 't midde van'ne cirkel sjtuitj eine verticale tore, dae aan'ne basis ein grote doorsjnee haetj. Omdet heite loch lichter is es kaaj loch, sjtijgtj dees op door de tore. De tore zuugtj meer loch aan en d'r weurtj nuuj kaaj loch aangeveurdj aan'ne randj van'ne opsjlaagruumtje. Eine continue sjtroum van loch kan bereiktj waere door mit water gevuldje tubes onger 't daak te plaatse. Euverdaag werme dees op en ’s nachs gaeve ze häör wermte aaf. Zo is d'r sjpraoke van eine constante sjtroum veroorzaaktj door zonnewermte. De energie die ontsjtuitj biej dees opwaartse sjtroum loch weurtj door windjturbines omgezatj in mechanische energie en mit generators weurtj dees mechanische energie omgezatj in elektrische energie.
Ter illustratie van 't potentieel vermoge van grootsjaolige zonne-energie 't volgendje veurbeeldj. 't Energiegebroek van Europa bedreugtj ca. 1020Joule/jaor. Op basis van ein energieopbrings mit ein rendement van ca. 15% zoew ein gebied in'ne Sahara mit ein oppervlak van netto ca. 50.000 veerkantje kilomaeter voldoon veur alle energie die in Europa weurtj gebroektj. Bekiek 't oranje gebiedje op 't kaertje in'ne Sahara. Dit is exclusief ruumtje veur waeg, wone en werke in 't gebied van'ne zonnecentrale. En es 't probleem van energieopsjlaag en -transport weurtj opgelostj. Veur ein dergelikke zonnecentrale in Zuud-Europa (biejveurbeeldj Sjpanje, bekiek de illustratie) zoew graofwaeg 't döbbele oppervlak neudig zeen. Mit vanzelfsjpraekendj dezelfdje kantjteikening m.b.t. logistiek en opsjlaag zowie hiejveur genumpdj. Ouch geitj biej noordeliker gelaege centrales 't versjil tösse de seizoene ein groter rol sjpele.
Eige beheer
[bewirk | brón bewèrke]De aansjaf van zonnepanele is duur. Veur klein systeme (daak van ein weuning) ligke de prieze veur ein compleet geïnstalleerdj systeem op ongeveer € 5,50 per Watt-Peak vermooge. Op ein gemiddeldj weuningdaak pastj ongeveer 3 kilowatt-peak, dat kos den € 16.500. In Nederlandj levertj eedere kilowatt-peak per jaor zo'n 800 - 950 kWh (kilowattoer). Biej ein vergelieking van energiewins, aansjafkoste en laevesdoer van'ne zonnepanele sjpeeltj men toet noe toe ongeveer quitte, maar allein op lange termien (trökverdeentied minstens 30 jaor). Sinds 2008 is d'r in Nederlandj subsidie veur zonnepanele (de SDE) die ondanks häör beperkinge de trökverdeentied ongeveer halveertj. In Vlaanderen haaj ein op'pe 800 gezinne een zonne-energie-installatie in september 2007, waat teen keer zoväöl waas es drie jaor eerder.
Ouch in väöl anger lenj (o.a. Duitslandj, Sjpanje, Italië, Frankriek, Belgsj) zeen d'r trökleververgoedingen es men eine kWh zonnesjtroum aan 't net levertj weurdj daoveur ein vergoeding betaaldj die hoger ligktj dan de pries van "geweune" sjtroum, meistal € 0,40 tot € 0,50 per kWh. Daomit kan eine investeerder zien zonne-energiesysteem trökverdeene in ein jaor of 10. Zo weurdj een greujendje mert gecreëerdj. De innovasie die hiejdoor gegenereerdj weurdj, bringktj de koste van zonne-energiesystemen mit 5 tot 7% per jaor omleeg. Hiejdoor kumptj 't puntj wo op ze kinne concurrere mit geweune sjtroum oet 't net (ca. € 0,20 per kWh) sjteeds korterbiej. Sins 2004 greujtj de mert zo sjterk (waereldwied ongeveer 50% per jaor [1]), det d'r ein tekort is aan 't beneudigdje heel zuuver silicium, mit priessjtijginge van'ne systeme toet gevolg. Sins 2006 weurdj d'r väöl productiecapaciteit veur silicium biejgeboewdj, zodet nao verwachting tösse 2008 en 2010 de pries dankziej dees sjaolvergreuting weer omleeg kan.