Viktor Orbán

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Viktor Mihály Orbán (31 mei 1963, Székesfehérvár, Hongarije) is 'nen Hongaarse politikus, zjuris en d'n allewijle premier vaan Hongarije. Heer behuurt bis de nationistisch-conservatieve polletieke partij Fidesz.

Orbáns sociaal conservatisme, mild Euroscepticisme en zien steun veur wat heer nömp d'n "illiberaole staot" heet veur väöl Europese en internationale aondach gezörg. Sommege observeerders besjrieve zien regiering es autoritair, autocratisch en racistisch^[1]

Allewijl is heer primier oonder prizzendent László Sólyom.

Jäög en jong jaor

Gebore es aajdste zoon vaan drei jonges in 'n plattelandse middelklasse-femilie vaan 'nen entreprenäör, Gyözö Orbán (gebore in 1940), en 'n oonderwiezeres, Erzsébet Sípos, greuide heer op in Székesfehérvár, e provinciestedsje in Centraol-Transdanubië. Heer studeerde iers aon de Eötvös Loránd Universiteit. Heer studeerde dao aof in 1987. Nao de val van de Berliense Moer holp d'n Hongaars-Amerikaanse multi-miljonair en investeerder George Soros häöm um zien studie te kinne aofmake in Pembroke College, Oxford ('t Vereineg Keuninkriek).

Polletiek aon 't ind vaan 't kommenisme

Heer maakde zien studie neet aof en góng in de polletiek wie de versjèllende rivveluties begoste in Oos-Europa contra de Sovjet-Unie en de kommenistische regimes. Trök in Hongarije woort heer de leier vaan de studèntebeweging Alliantie vaan Jonge Demokrate, die later Orbáns partij Fidesz zaw vörme. In 1986 trouwde heer mèt Anikó Lévai, mèt wee heer nog ummertouw is getrouwd en ouch vief kinder mèt kreeg. In 1989 verkraog heer populariteit euver 't gaans land door 'n speech te geve bij 'n herbegraffenis vaan Imre Nagy, 'n nationaol heldin die umkaom tiejes de Hongaarse rivvelutie vaan 1956, boe-in heer de Sovjets direk opreep hun troepe oet Hongarije te haole.

Parlemintariër en ierste premiersjap (1990-2002)

Heer woort kamerlid vaan 't Hongaars parlemint op 2 mei 1990 es gevolg vaan de opriechting vaan d'n Hongaarsen democratische staot. Es lid bleef heer de parlemintaire leier vaan Fidesz bis 1993. Oonder zien leiersjap brach heer zien partij, die vaan orizjien klassiek liberaol en pro-EU waor, nao 'n centraol-rechse nationaal-conservatieve beweging. Vaan 6 juli 1998 - 27 mei 2002 waor Orbán premier vaan Hongarije naotot Fidesz in 1998 de mierderheid vaan de zetels won in 't Parlemint. De regiering waor gebasseerd op 'n rechse coalitie.

Oppositie (1998-2010)

Fidesz verloor meh zjus de verkiezinge vaan 2002 en 2006 tege de Hongaarse Socialistische Partij, boenao Orbán ach jaor laank de leier vaan de oppositie waor. De socialiste verlore gauw hun populariteit nao de 2006-verkiezinge, veural naodat 'n privéspeech vaan premier Ferenc Gyurcsány per oongelök waor geleek en bij Magyar Rádió terech waor gekomme op 17 september 2006. De speech leide tot 'ne nationale polletieke crisis. Gyurcsány waor in ziene speech hendeg negatief euver Hongarije en gebruukde daobij vulgairen taol. Versjèllende oetspraoke vaan häöm oet de 2006-speech waore: "Veer lege, edere mörrege, eder nach, ederen aovend", "De lui höbbe neet väöl keuzes. Daorum höbbe veer 't land hendeg besjete. Neet zoe-e bitsje, mer hiel erg" en "Veer mótte dit kutland veraandere". Oonder aander daankzij dit sjandaol, woort Orbán op 29 mei 2010 obbenuits premier vaan Hongarije, noe in coalitie mèt de christendemocrate.

Twiede premiersjap en supermierderheid (2010 - allewijl)

Daankzij 'n nipte "supermierderheid" kós Orbáns kabbinèt groete constitutionele hervorminge oetveure die gönsteg waore veur de oetbreiing vaan Orbáns mach. Fidesz beheel 'n "supermierderheid" in de verkiezinge vaan 2014 en 2018. In de lèste verkiezinge heet heer veural campagne geveurd door negatieve aondach te geve aon immigratie en vluchtelinge. Ouch kaom ziene veurmaolege lieraar en financiële steun George Soros dèks veur in zien campagne es 'ne landverraojer en liberale kosmopoliet. Sommege critici besjöldege Orbán d'r vaan tot zien campagne tege Soros veur 'n groet gedeilte is gebasseerd op anti-Semitisme, aongezeen Soros Joeds is en voldeit aon versjèllende clichés die dèks weure benaodrök in propaganda tege Jäö.

In de verkezinge veur 't Europees Parlemint in 2019 sprook Orbán euver 'nen Europese strijd tösse Christeleke anti-migratiepartije, wie zien Fidesz, en pro-migrantepartije die veurstender zien vaan massamigratie - volges Orbán zelf e "codewoord veur bevolkingsvervaanging", riffererende nao de Franse extreemrechse complottheorie: de Grand remplacement.^[2] In 2022 kaom Orbán in opspraok wie heer stèlde 'nen tegestender te zien vaan 't "mixe vaan Europese rasse en neet-Europese rasse". Len die dat doen zawwe volges Orbán "gein riechtege naties mie zien".^[3]