Marten Toonder

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Marten Toonder (Rotterdam, 2 mei 1912 - Laren, 27 juli 2005) waor 'ne Nederlandse stripteikeneer en sjriever vaan verhaole. Heer is bekind gewore mèt eigegeïllustreerde satirische verhaole die jaore achterein in gezètte versjene. Veural succesvol woorte de verhaole euver Tom Poes en Hier Bommel.

Leve en loupbaon

Toonder woort gebore in Rotterdam es zoon vaan 'ne ziemaan. Ziene pa brach häöm oet de Vereinegde Staote, boe-op heer voor, dèks stripbeuk mèt, en zoe maakde Marten mèt dit fenomeen kinnes. Naotot 'r zien HBS had aofgemaak maakde heer 'n reis nao Argentinië, boe heer Dante Quinterno, teikeneer bij Disney, trof. Noe waor heer euvertuug ouch strips te wèlle teikene, en bezoch daoveur - evels kortstundeg - de Rotterdamse kunsacademie. In 1935 trojden 'r mèt Phiny Dick, 'n aajd naobermeidske vaan 'm, die ouch teikende, en vaanaof 1941 begós 'r veur De Telegraaf te sjrieve. Tot heer in d'n oorlog zjus veur De Telegraaf (die hendeg trouw aon 't gezag waor) sjreef woort 'm later wel aongereikend; ouch woort väöl later nog bekind tot heer, mèt Joop Geesinck, aon propagandafilmkes gewerk had (die evels neet hendeg expliciet waore).

Nao d'n oorlog kaom 'n groete productie vaan Bommel-verhaole op gaank, al trok heer ziech in 1964 trök in Ierland; heer voont wie 'r dao góng woene 't landsjap verbazend väöl liekene op dat oet de Bommelstrips. In 1990 storf zien vrouw en Toonder hertrojden in 1996 mèt componiste Thera de Marez Oyens, die al nao e paar maond euverleed. Nao deze sjok mós heer trökverhoeze nao Nederland, boe heer in 't Rosa Spierhoes, e bejäördehoes veur kunsteneers, góng woene. In 1992 kraog heer de Tollenspries veur zien ganse werk. In 2005 storf heer in zien slaop.

Werke

De bekindste en meis succesvol strips zien die vaan Tom Poes en Hier Bommel. In 1941 begós Tom Poes es hoofpersoen vaan 'n strip, in nog vrij conventioneel avventure mèt dèks spruukskesachteg naome. De formule maakde van zien verhaole trouwes gein echte strips: ze bestoonte oet 'n ganse lap teks mèt drei pleetsjes debove, zoetot 't mier geïllustreerde verhaole woorte. Algaw woort d'n ierste figurant, Ollie B. Bommel, veurnaomer es Tom Poes zelf, en gónge de verhaole nao häöm heite. In dees verhaole woort um vaste, veurspèlbaar types, de goje meh neet zoe slumme hier Bommel, de bekakde en aristocratische markies de Cantecler, de rouwe commissair Bulle Bas, de börgemeister Dickerdack, de bureaucraat ambteneer Dorknoper en de professore Prlwytskowski (verstruid) en Sickbock (demonisch), 'n wereld gesjape boe-in herkinbaar situaties op de hak genome woorte: corruptie, d'n aofstaand tösse börger en polletiek, miljeuvraogstökker etc. 't Decor is nostalgisch: 'n Awwerwets rustiek landsjap en 'n archaïsch taolgebruuk. De meiste personnages zien diere, daorum neump me Toonder zie verhaole wel faobele. Zien verhaole versjene iers in De Telegraaf, later in de Nieuwe Rotterdamsche Courant, die opgóng in 't NRC Handelsblad. In 1986 kaom 'n ind aon de Bommelverhaole.

Toonder sjreef nog twie ander strips, naomelek Koning Hollewijn en Panda. Koning Hollewijn volg 'tzelfde stramien es Hier Bommel, meh heet minseleke personages.

Invlood op de Nederlandse taol

Hiel dèks verzon Toonder veur zien verhaole nui wäörd die nao vörm perfek Nederlands hejje kinne zien en oongewèld associaties oprepe. Meistal waore dat naome vaan raar wezekes of oonbekinde dinger. E paar vaan die wäörd zien in 't algemein spraokgebruuk vaan de Hollenders blieve hange, wie minkukel en denkraam. Ouch de naome vaan zien personages weure dèks spreekwäördelek gebroek. Wijer kós heer clichés es geinen aandere 'n nui laojing en beteikenis geve. Zoe woorte zinswendinge wie Zoals mijn goede vader zei, Verzin een list, Als ik zo vrij mag zijn, en Als je begrijpt wat ik bedoel gemeingood. Ouch zien neiging tot archaïsere voont väöl naovolging, zoewel bij ander artieste (wie Drs. P.) es bij gewoen intellectuele.