Stumloeaze velaire plosief
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De stumloeaze velaire plosief of stumloeas velair ploefklank is 'ne mitklinker dae in väöl gespraoke tale veurkump. 't Symboeal det bie 't Internationaal Fonetisch Alfabet gebroek wuuertj is [k].
Kènmirke
[bewirk | brón bewèrke]Kènmirke vanne stumloeaze velaire plosief zeen:
- De meneer van oetspraok is occlusief, det mèntj det ze wuuertj gemaak doordet de lóchstroum in 't spraokkenaal wuuertj toegepaotj. Ómdet deze mitklinker ouch oraal is, sónger broek van 'nen oetgank inne naas, wuuertj de lóchstroum gans geblokkeerdj en is t'r 'ne plosief;
- De oetspraokplaats is velair, det inhèltj det t'r wuuertj oetgespraoke mitte baktóng taengen 't zaach verhieëmeldje;
- De artikulaasje is stumloeas, waat mèntj det ze wuuertj gemaak zónger trilling vanne stumbenj. In sómmige spraoke waere de stumbenj pezetig aopgehaje, dewiel ze in anger spraoke slap zeen, zodet ze de stumhöbbendjheid van aangrenzendje klenk kan euvernumme;
- Ze is 'nen orale mitklinker, waat mèntj det de lóch allein dore móndj eweg kan kómme;
- Ze is 'ne centrale mitklinker, waat inhèltj det ze wuuertj gemaak dore lóchstroum euvere midde vanne tóng te leien inplaats langs de ziejkantje;
- 't Lóchstroummechanisme is pulmonisch, det mèntj det de klank wuuertj gemaak door lóch die allein dore lónge en 't middereef wuuertj geduujdj, wie bieje meiste klenk.
Limbörgs
[bewirk | brón bewèrke]In 't Limbörgs kump de stumloeaze velaire plosief väöl veur, in alle dialekte. De dialekten in Nederlandj en op 't Belsj höbben 'nen óngeaspireerdje stumloeaze bilabiale plosief, [k˭], dewiel d'r in Duutsjlandj meistes waal wuuertj geaspireerdj, [kʰ], wen d'r es ieëste mitklinker ane begin van 'ne beklemtoeandje littergreep steit.
De exakte oetspraok vanne stumloeaze velaire plosief is in väöl dialekte, worónger 't Mofers, aafhenkelik vanne ómligkendje klenk. 't Karakter wuuertj meistes gevörmp dore klinker dae völg oppe velaire plosief. Wen d'n opvolgendje klinker 'ne veurklinker (wie ie, i, ae, eu, è, e, ö, u) betröf, den is deze plosief (lichtelik) gepalataliseerdj; wen d'n opvolgendje klinker 'nen achterklinker (wie oe, o, oo, a, ao) betröf, den kan d'r zelfs uvulair waeren oetgespraoke, al is t'r doorgaons bie 'ne centralen of achterklinker gewuuen velair.
| Oetspraok nao posiesje | |||
|---|---|---|---|
| posiesje | IPA | spèlling | |
| veur | achter | ||
| begin | [kʲé̞r̥:k] | [kɒp] | kèrk, kop |
| tösse twieë klinkers | ['str̥e̞kʲɪŋ] | ['ɑkər] | strèkking, akker |
| allein anen ènj | [ɛ́i̯:kʲ] | [kɒ́:k] | eik, kaok |
| ènjcluster | [ækʲs] | [bʊks] | ex, bóks |
| [ɪ́:ŋ̊:kʲ] | [str̥úŋ̊:kʲ] | ink, stroenk | |
Anen ènj van e waord en in 'ne stumloeaze kónteks kan de stumloeaze velaire plosief 'nen allofoon zeen vanne stumhöbbendje velaire plosief door auslautverhärtung; wen 't waord wuuertj gevolg door 'n anger waord det aanvèngk mit 'ne klinker, den is t'r juus ummer stumhöbbendj.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||