Zoo
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Zoo, ouch wel zoölozjiek of dierentuin, is 'n parkechtege inriechting boe (miestens) exotische bieste in gevaangesjap weure gehawwe en (dèks tege betaoling) pebliek te bekieke zien. Zoos combinere educatieve, commercieel en conservationeel doele: ze dene veur 't pebliek te imfermere, veur wins te make en veur 't in stand hawwe vaan bedreigde soorte.
Zoos höbbe hunne veurluiper in menageries vaan de vreugmodernen tied. Dit waore feitelek levende rariteitekabinètte vaan rieke particuliere: wie me mie exotische bieste lierde kinne, wouw me dao ouch in Europa kinnes vaan numme. Väöl lui wouwe de bieste neet (allein) in opgezatte vörm, meh ouch in levende vörm in actie zien. De ierste zoos wie veer ze verstoon oontstoonte in de negentiende iew: in 1835 góng de Londense Zoo ope, in 1838 begós in Amsterdam Natura Artis Magistra, in 1843 góng ouch de Zoo Antwerpe vaan start. Bieste woorte in dees zoos opgestèld in rillatief klein kouwe, in 't gemein in femilies biejein. Alle drei de zoos bestoon noe nog op hun oersprunkeleke locaties.
In de twintegsten iew oontwikkelde zoos ziech wijer. Oet 't ougpunt vaan biesteleve kraoge bieste dèks groeter verblieve, dèks ouch neet mie in kouwe meh op weie. E veurbeeld in Nederland is Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, wat in 1940 'nen hendeg moderne zoo waor. Dezen trend zat ziech in de res vaan de iew door. Ouch gónge zoos ziech ummer mie specialisere: ze wouwe neet mie alle bieste höbbe die 't gaof, meh concentreerde ziech op ein bepaolde gróp. Zoe gief 't in väöl stei aquaria en dolfinaria: zoos mèt allein ziebieste. Ouch goejde väöl zoos hun opstèlling um: bieste woorte ummer minder in femilies georganiseerd en ummer mie in biotope. Zoe vint me liewe en tiegers, die vreuger in zoos nevenein leefde, noe vaanein gesjeie: ze leve in 't wèld jummers ouch op versjèllende continente (Afrika en Azië).
Sinds 2005 gief 't ouch in Nederlands-Limbörg 'ne zoo: de GaiaZoo in Kèrkraoj (veurheer Gaiapark). Dit is 'nen hiel moderne zoo mèt mer e paar bieste in groete verblieve, biejeingezat in 'n biotopeopstèlling.
Veural in de lèsten tied höbbe zoos tout court kritiek gehad vaan biesterechteactiviste: väöl vaan hun vinde 't verkierd veur bieste in gevaangesjap te hawwe. 'n Partij wie de Nederlandse Partij voor de Dieren wèlle zoos daorum verbeeje. Dit inziech weurt neet door alle deskundege gedeild.