Volksname van plante: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 6 sep 2007 19:31

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.

Volksname van plante zint name van plante, die luuj aan plante höbbe gegeve vanwege 't uterlik van 'n plant. Meistal sjleit de naam dan op 'n bepaald soort blaad, vröch, zaod of bloom. Of vanwege ein of miè opvallende eigesjappe, zoa es geneeskrachtig, vergieftig, de bleujperiode of vanwege 'n bepaalde toepassing. Dat waor in vreuger jaore aanleijing tot 't óntsjtoon van 'ne volksnaam.
Väöl volksname van plante zint aan 't verdwiene, neet allein umdat allewiel miè de officiële name gebruuk were meh ouch umdat de kènnis van plante acheroet geit.
In sjtreke woa dialek weurt gekald zint väöl volksname in 't dialek of sjtreektaal.

Volksname in Limburg

'n Paar veurbeelde van dialekname van plante en de herkóms van dae naam:

De metserbloom hèt in ’t Nederlands Gele Lis en die haet blaar zoa sjerp wie ein mets! de plant weurt ouch metselbloom geneump, wat 'n verbastering ies. 'n Echte metselbloom ies huislook. Dit vètplentsje, in 't plat ouch tröt geneum, woort vreuger op de nok van sjtruèdaker geplant tege de brand.
De vröch van de Gele plomp, ein waterplant, liek väöl op ein flesjke en zoa weurt ze dus ouch geneump. Daobie kumpt d'r eine geur van versjaalden drank oet!
Reetsigaar (Lisdodde) haet eine aor wie ’n dieke sigaar. Ander volksname zint negerpiemel en kattesjtaart. Dao haet ’t uterlek van de plant ouch get van eweg.
Klökske ies de naam veur 'n plant mèt ein klokvörmig bleumke zoawie ’t sjnièklökske en 't graasklökske.
Paosjblome, die rónd de Paosje bleuje, heisje in ’t Nederlands Narcissen.
Meiblome zint Seringen woavan de buim in Mei sjoan blome geve.
Piespötteke of Pispötteke, Nederlands Haagwinde. En dat ies oos groatste inheemse bloom in de vörm van 'ne piespot!
Hómmelskroed ies de benaming veur minstens drie plante mèt dae naam, die gebruuk woorte um ónwaer aaf te zjwere. Hómmele beteikent dóndere. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj.
Moederkruid en Boerenwormkruid heisje in 't plat: hummesknuipkes: resp. wiete en gael bleumkes. Boerenwormkruid weurt ouch waal reinevaar (reinevare) of reinevaan geneump, vanwege zien sjtandplaats, es ónkroed op de rein=grens van 'n perceel. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj.
Wiej ies 'n knotwilg. Mèt wiejetène of wietsje woorte hègke en mangele gevlochte of de vakke van 't vakwerk gevöld.

'n Paar vergieftige plante:

Van paddesjteul ies bekènd dats te dao veurziechtig mèt moes zin. Aanrake, wil zjwiege plukke kèns te beter neet doon.
De duvelskeersj: Dat ies de zjwarte bes van Wolfskers (Atropa bella donna). Es ’t woord duvel of wolf in eine plantenaam sjteit moet oes dat ein waarsjuwing zin. In dit geval zint 4 besse al fataal en veroarzake verlammingsversjiensele! Ouch de roa bes van rierank (Ned. Heggerank) (Bryonia dioica) weurt Duvelskeersj geneump vanwege häör vergieftigheid.
In väöl tuine zint greunblievende taxuspalme (Ned. Venijnboom) (Taxus baccata) aangeplant umtot zie zomer en winter veur ein sjoan, toew hègk zörge. Meh zoawaal naolde es besse van dees plant zint hièl vergieftig. Ein tekske van 50 naolde ies fataal veur miensj en deer. Dao tegeneuver sjteit dat ‘t sjnoeisel weurt gebruuk um dao ein geneesmieddel tege kanker van te make.
De sjtaekappel, de vröch van (Ned.) Doornappel, (Datura stramonium). haet hièl väöl weg van ein boumnoot. Ze haet sjuus zoan zelfde umhölsel, meh mèt dit versjil dat de sjtaekappel sjtekele haet.
Patersjkap, Nederlands Monnikskap (Aconitum napellus) geuf bie 't aanrake al jeukbrubelkes.
Jaokobskroed (Jacobskruiskruid) i(Senécio Jacobaéa) ies veural veur dere fataal (lever en nere were aangetas).

Beuk, websites, databanke en lieste mèt volksname

'n Paar beuk en websites euver volksname:

Woordenboek der Nederlandse volksnamen van planten H.Heukels, 1907
Voorloopige lijst van Nederlandsche volksnamen M.Greshoff, Amsterdam, 1904
De volksnamen van onze planten H.Uittien, W.J.Thieme & Cie Zutphen, 1946
Planten en hun naam H.Kleijn, Meulenhoff Amsterdam, 1980
Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, euver herkóms van bloom- en plantename in de Nederlandse taal Har Brok Den Haag, 1993
Bie 't Meertens Instituut in Amsterdam deit me volkskundig ónderzeuk en were o.m. volksname van plante verzameld op 'n databanke en gepubliceerd op de website Pland
Stinkend Juffertje en Duivelskruid door Har Brok. Volksname van plante, dialekte in Nederland en Nederlandstalig Belsj. De regionaal versjille zint sóms groat, zelfs es 't um dezelfde plante geit.
In 1994 publiceerde Els Diederen in 't Veldeke-orgaan 'n lies van 195 plante mèt dialekname (en de Nederlandse en weitesjappelike equivalente), die gebruuk woorte en were in Limburg m.n. in Valkeberg en umgeving.

@@ Tekslien 1: / Tekslien 1: @@
 {{Dialek|Valkebergs}}
 {{wio}}
-'''Volksname van plante''' zint name van plante, die luuj aan plante höbbe gegeve vanwege 't uterlik van 'n plant. Ouch ein of miè opvallende eigesjappe geneeskrachtig, vergieftig of 'n bepaalde toepassing waor in vreuger jaor aanleiding tot 't óntsjtoon van 'ne volksnaam. <br>
+'''Volksname van plante''' zint name van plante, die luuj aan plante höbbe gegeve vanwege 't uterlik van 'n plant. Meistal sjleit de naam dan op 'n bepaald soort blaad, vröch, zaod of bloom. Of vanwege ein of miè opvallende eigesjappe, zoa es  geneeskrachtig, vergieftig, de bleujperiode of vanwege 'n bepaalde toepassing. Dat waor in vreuger jaore aanleijing tot 't óntsjtoon van 'ne volksnaam.
+<br>
-Väöl volksname van plante zint aan 't verdwiene, neet allein umdat allewiel de officiële naam miè gebruuk weurt meh ouch umdat de kènnis van plante acheroet geit. <br>
+Väöl volksname van plante zint aan 't verdwiene, neet allein umdat allewiel miè de officiële name gebruuk were meh ouch umdat de kènnis van plante acheroet geit. <br>
-In sjtreke woa dialek weurt gekald zint ouch väöl volksname in 't dialek of sjtreektaal.
+In sjtreke woa dialek weurt gekald zint väöl volksname in 't dialek of sjtreektaal.
 ==Volksname in Limburg==
+'n Paar veurbeelde van dialekname van plante en de herkóms van dae naam:
+* De [[metserbloom]] hèt in ’t Nederlands [[Gele Lis]] en die haet blaar zoa sjerp wie ein mets! de plant weurt ouch [[metselbloom]] geneump, wat 'n verbastering ies. 'n Echte metselbloom ies [[huislook]]. Dit vètplentsje, in 't plat ouch [[tröt]] geneum, woort vreuger op de nok van sjtruèdaker geplant tege de brand.
+* De vröch van de [[Gele plomp]], ein waterplant, liek väöl op ein [[flesjke]] en zoa weurt ze dus ouch geneump. Daobie kumpt d'r eine geur van versjaalden drank oet!
+* [[Reetsigaar]] ([[Lisdodde]]) haet eine aor wie ’n dieke sigaar. Ander volksname zint [[negerpiemel]] en [[kattesjtaart]]. Dao haet ’t uterlek van de plant ouch get van eweg.
+* [[Klökske]] ies de naam veur 'n plant mèt ein klokvörmig bleumke zoawie ’t [[sjnièklökske]] en 't [[graasklökske]].
+* [[Paosjblome]], die rónd de [[Paosje]] bleuje, heisje in ’t Nederlands [[Narcis]]sen.
+* [[Meiblome]] zint [[Sering]]en woavan de buim in Mei sjoan blome geve.
+* [[Piespötteke ]] of [[Pispötteke]], Nederlands [[Haagwinde]]. En dat ies oos groatste inheemse bloom in de vörm van 'ne piespot!
+* [[Hómmelskroed]] ies de benaming veur minstens drie plante mèt dae naam, die gebruuk woorte um ónwaer aaf te zjwere. Hómmele beteikent dóndere. De plant ies 'n ónderdeil van de [[kroedwösj]].
+* [[Moederkruid]] en [[Boerenwormkruid]] heisje in 't plat: [[hummesknuipke]]s: resp. wiete en gael bleumkes. Boerenwormkruid weurt ouch waal [[reinevaar]] (reinevare) of [[reinevaan]] geneump, vanwege zien sjtandplaats, es ónkroed op de rein=grens van 'n perceel. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj.
+* [[Wiej]] ies 'n [[knotwilg]]. Mèt wiejetène of [[wietsj]]e woorte hègke en mangele gevlochte of de vakke van 't vakwerk gevöld.
+'n Paar vergieftige plante:
+* Van [[paddesjtool|paddesjteul]] ies bekènd dats te dao veurziechtig mèt moes zin. Aanrake, wil zjwiege plukke kèns te beter neet doon.
+* De [[duvelskeersj]]: Dat ies de zjwarte bes van [[Wolfskers]] (Atropa bella donna). Es ’t woord duvel of wolf in eine plantenaam sjteit moet oes dat ein waarsjuwing zin. In dit geval zint 4 besse al fataal en veroarzake verlammingsversjiensele! Ouch de roa bes van [[rierank]] (Ned. [[Heggerank]]) (Bryonia dioica) weurt Duvelskeersj geneump vanwege häör vergieftigheid.
+* In väöl tuine zint greunblievende [[taxuspalm]]e (Ned. Venijnboom) (Taxus baccata) aangeplant umtot zie zomer en winter veur ein sjoan, toew hègk zörge. Meh zoawaal naolde es besse van dees plant zint hièl vergieftig. Ein tekske van 50 naolde ies fataal veur miensj en deer. Dao tegeneuver sjteit dat ‘t sjnoeisel weurt gebruuk um dao ein geneesmieddel tege kanker van te make.
+* De [[sjtaekappel]], de vröch van (Ned.) [[Doornappel]], (Datura stramonium). haet hièl väöl weg van ein [[boumnoot]]. Ze haet sjuus zoan zelfde umhölsel, meh mèt dit versjil dat de sjtaekappel sjtekele haet.
+* [[Patersjkap]], Nederlands [[Monnikskap]] (Aconitum napellus) geuf bie 't aanrake al jeukbrubelkes.
+* [[Jaokobskroed]] ([[Jacobskruiskruid]]) i(Senécio Jacobaéa) ies veural veur dere fataal (lever en nere were aangetas).
 ==Beuk, websites, databanke en lieste mèt volksname==
 'n Paar beuk en websites euver volksname:
-* Woordenboek der Nederlandse volksnamen van planten [[H.Heukels]], 1907
+* ''Woordenboek der Nederlandse volksnamen van planten'' [[H.Heukels]], 1907
-* Voorloopige lijst van Nederlandsche volksnamen [[M.Greshoff]], [[Amsterdam]], 1904
+* ''Voorloopige lijst van Nederlandsche volksnamen'' [[M.Greshoff]], [[Amsterdam]], 1904
-* De volksnamen van onze planten [[H.Uittien]], W.J.Thieme & Cie [[Zutphen]], 1946
+* ''De volksnamen van onze planten'' [[H.Uittien]], W.J.Thieme & Cie [[Zutphen]], 1946
-* Planten en hun naam [[H.Kleijn]], Meulenhoff Amsterdam, 1980
+* ''Planten en hun naam'' [[H.Kleijn]], Meulenhoff Amsterdam, 1980
-* Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, over herkomst van bloem- en plantnamen in de Nederlandse taal [[Har Brok]] [[Den Haag]], 1993
+* ''Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje'', euver herkóms van bloom- en plantename in de Nederlandse taal [[Har Brok]] [[Den Haag]], 1993
-* Bie 't [[Meertens Instituut]] in [[Amsterdam]] deit me volkskundig ónderzeuk en were o.m. volksname van plante verzameld op [[databanke]], website [[Pland]]
+* Bie 't [[Meertens Instituut]] in [[Amsterdam]] deit me volkskundig ónderzeuk en were o.m. volksname van plante verzameld op 'n [[databanke]] en gepubliceerd op de website ''Pland''
-*  Stinkend Juffertje en Duivelskruid door [[Har Brok]]. Volksnamen van planten, dialekte in Nederland en Nederlandstalig Belsj. De regionaal versjille zint sóms graot, zelfs es 't um dezelfde plante geit.
+*  ''Stinkend Juffertje en Duivelskruid'' door [[Har Brok]]. Volksname van plante, dialekte in Nederland en Nederlandstalig Belsj. De regionaal versjille zint sóms groat, zelfs es 't um dezelfde plante geit.
 * In 1994 publiceerde [[Els Diederen]] in 't [[Veldeke (vereineging)|Veldeke-orgaan]] 'n lies van 195 plante mèt dialekname (en de Nederlandse en weitesjappelike equivalente), die gebruuk woorte en were in [[Limburg]] m.n. in [[Valkeberg]] en umgeving.