Nedersaksisch: Versjèl tösje versies

← Gank nao de veurige diff Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 24 jul 2007 20:14

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Nedersaksisch is de volkstaol vaan 't groetste deil vaan Oos-Nederland en vaan bekaans gans Noord-Duitsland. De naom Nedersaksisch is boete de taolkunde nog neet zoe ingebörgerd. In Duitsland sprik me miestal vaan Plattdütsch (wat evels neet allein op 't Nedersaksisch sleit, zuug Nederduits), in Nederland neump me de taol plat of gebruuk me de naom vaan 't streekdialek wat me sprik.

Verspreiing

't Nedersaksisch taolgebeed begint in Gelderland: de Betuwe, Nijmege en Arnem zien nog Frankischtaoleg, meh vaanaof de oostelike Veluwe en d'n Achterhook begint 't Saksisch. De provincies Euveriesel, Drente en Greuninge zien hielemaol of haos hielemaol Saksich, 't zuidweste vaan Friesland (de Stellingwerve) ouch. In dat gebeed woene oongeveer drei miljoen lui. Wie groet oonder hun 't aondeil dialeksprekers is is neet perceis bekind; sjattinge variëre hendeg. De ciefers vaan 't Duits Nedersaksisch zien neet bekind. Veur zoewel Nederland es Duitsland gelt tot 't dialekgebruuk hendeg tröklöp; de levendegheid vaan 't dialek versjèlt vaan streek tot streek en vaan plaots tot plaots.

Boete 't Saksisch kerngebeed vint me 't Nedersaksisch nog o.m. in de Vereinegde Staote es Plautdietsch, en in Rösland en de Oekraïne. Veur 1945 woort 't ouch gesproke in gebeed wat noe bij Pole huurt.

Kinmerke

Mier nog es 't Limburgs is 't Nedersaksisch verdeild in versjèllende dialekte; daodoor kinne versjèllende soorte Nedersaksisch mer hiel wienig kinmerke werkelik deile. De hoofstroum vaan de Nedersaksiche dialekte deilt de meiste volgende kinmerke evels wel:

'n Einheidsmiervoud op -t bij wèrkwäörd in 't presens: wiej waarkt, ieleuj waarkt, ziej waarkt (Twents: "veer wèrke, geer wèrk, zie wèrke"). In 't Wes-Veluws en 't Greunings/Oosfries is dit neet aonwezig: dao is 't einheidsmiervoud -en. In 't imperfectum (verleien tied) is 't einheidsmiervoud in alle dialekte -en.
Behaajd vaan de aw vocaole ii en uu ("ie" en "oe"), wie in de meiste Limburgse dialekte. Allein in de westelike sjèl vaan dialekte in Nederland (Drents, Sallands, Veluws) is de oe in uu veranderd. Veur 't Sallands en 't Oos-Veluws gelt evels get vreems: sommege wäörd höbbe 'n uu gekrege, ander höbbe de oe behawwe (huus versus moes)
Oetspraok, miestal syllabedragend, vaan de n nao 'n sjwa. Dit is e versjèl mèt 't Nederlands (Hollands en Braobants) en Limburgs. Hebben, laoten en wareken klink in haos alle dialekte es hebbm, laotn en waarkng.
'n Daarde (en soms ouch twiede, es 't dialek 't wäördsje doe kint) persoen inkelvoud vaan 't presens bij sterke verbe mèt klinkerverkorting: heej lik "heer liek".

Wijers höbbe väöl dialekte umlaut in diminutieve, evezoegood wie 't Duits, Limburgs en Oos-Braobants.

Dialekte

Me oondersjeit drei hoofgrooppe: Noord-Nedersaksisch, Wes-Nedersaksisch en Oes-Nederduits. De in Nederland gesproke dialekte hure alle bij 't Wes-Nedersaksisch, boete 't Greunings en 't Kollumerlands, die Noord-Nedersaksisch zien.

In Nederland oondersjeit me de volgende dialekte:

Wes-Veluws, e Nedersaksisch-Nederfrankisch mingdialek;
Oos-Veluws, Nedersaksisch mèt Nederlandsen invlood;
Urkers, e hendeg idiosyncratisch mingdialek tösse 't Nedersaksisch en Nederfrankisch;
Sallands, Nedersaksisch mèt gedeiltelik Nederlandse vocaole;
Stellingwerfs, Nedersaksisch mèt Friese invlode;
Middel- en Zuiddrents;
Achterhooks en Twents, Nedersaksisch mèt conservatief vocaole, die veur e good deil aonslete bij 't Limburgs;
Gronings, Nedersaksisch op e Fries substraot;

Extern links

@@ Tekslien 4: / Tekslien 4: @@
 ==Verspreiing==
-'t Nedersaksisch taolgebeed begint in [[Gelderland]]: de [[Betuwe]], [[Nijmege]] en [[Arnem]] zien nog Frankischtaoleg, meh vaanaof de oostelike [[Veluwe]] en d'n [[Achterhook]] begint 't Saksisch. De provincies [[Euveriesel]], [[Drente]] en [[Greuninge (provincie)|Greuninge]] zien hielemaol of haos hielemaol Saksich, 't zuidweste vaan [[Friesland]] (de [[Stellingwerve]]) ouch. In dat gebeed woene oongeveer drei miljoen minse. Wie groet oonder hun 't aondeil dialeksprekers is is neet perceis bekind; sjattinge variëre hendeg De ciefers vaan 't Duits Nedersaksisch zien neet bekind. Veur zoewel Nederland es Duitsland gelt tot 't dialekgebruuk hendeg tröklöp; de levendegheid vaan 't dialek versjèlt vaan streek tot streek en vaan plaots tot plaots.
+'t Nedersaksisch taolgebeed begint in [[Gelderland]]: de [[Betuwe]], [[Nijmege]] en [[Arnem]] zien nog Frankischtaoleg, meh vaanaof de oostelike [[Veluwe]] en d'n [[Achterhook]] begint 't Saksisch. De provincies [[Euveriesel]], [[Drente]] en [[Greuninge (provincie)|Greuninge]] zien hielemaol of haos hielemaol Saksich, 't zuidweste vaan [[Friesland]] (de [[Stellingwerve]]) ouch. In dat gebeed woene oongeveer drei miljoen lui. Wie groet oonder hun 't aondeil dialeksprekers is is neet perceis bekind; sjattinge variëre hendeg. De ciefers vaan 't Duits Nedersaksisch zien neet bekind. Veur zoewel Nederland es Duitsland gelt tot 't dialekgebruuk hendeg tröklöp; de levendegheid vaan 't dialek versjèlt vaan streek tot streek en vaan plaots tot plaots.
 Boete 't Saksisch kerngebeed vint me 't Nedersaksisch nog o.m. in de [[Vereinegde Staote]] es ''[[Plautdietsch]]'', en in ''[[Rösland]]'' en de ''[[Oekraïne]]''. Veur [[1945]] woort 't ouch gesproke in gebeed wat noe bij Pole huurt.
 ==Kinmerke==
-Mier nog es 't Limburgs is 't Nedersaksisch verdeild in versjèllende dialekte; daodoor kinne versjèllende saorte Nedersaksisch mer hiel weinig kinmerke werkelik deile. De hoofstroum vaan de Nedersaksiche dialekte deilt de meiste volgende kinmerke evels wel:
+Mier nog es 't Limburgs is 't Nedersaksisch verdeild in versjèllende dialekte; daodoor kinne versjèllende soorte Nedersaksisch mer hiel wienig kinmerke werkelik deile. De hoofstroum vaan de Nedersaksiche dialekte deilt de meiste volgende kinmerke evels wel:
 * 'n [[Einheidsmiervoud]] op ''-t'' bij [[wèrkwoord|wèrkwäörd]] in 't [[presens]]: ''wiej waarkt, ieleuj waarkt, ziej waarkt'' (Twents: "veer wèrke, geer wèrk, zie wèrke"). In 't Wes-Veluws en 't Greunings/Oosfries is dit neet aonwezig: dao is 't einheidsmiervoud ''-en''. In 't imperfectum (verleien tied) is 't einheidsmiervoud in alle dialekte ''-en''.
 * Behaajd vaan de aw vocaole ''ii'' en ''uu'' ("ie" en "oe"), wie in de meiste Limburgse dialekte. Allein in de westelike sjèl vaan dialekte in Nederland (Drents, Sallands, Veluws) is de ''oe'' in ''uu'' veranderd. Veur 't Sallands en 't Oos-Veluws gelt evels get vreems: sommege wäörd höbbe 'n uu gekrege, ander höbbe de oe behawwe (''huus'' versus ''moes'')
-* Oetspraok, miestal syllabedraogend, vaan de ''n'' nao 'n [[sjwa]]. Dit is e versjèl mèt 't [[Nederlands]] ([[Hollands]] en [[Braobants]]) en Limburgs. ''Hebben'', ''laoten'' en ''wareken'' klink in haos alle dialekte es ''hebbm'', ''laotn'' en ''waarkng''.
+* Oetspraok, miestal syllabedragend, vaan de ''n'' nao 'n [[sjwa]]. Dit is e versjèl mèt 't [[Nederlands]] ([[Hollands]] en [[Braobants]]) en Limburgs. ''Hebben'', ''laoten'' en ''wareken'' klink in haos alle dialekte es ''hebbm'', ''laotn'' en ''waarkng''.
 * 'n Daarde (en soms ouch twiede, es 't dialek 't wäördsje ''[[doe]]'' kint) persoen inkelvoud vaan 't presens bij sterke verbe mèt klinkerverkorting: ''heej lik'' "heer liek".
 Wijers höbbe väöl dialekte [[umlaut]] in diminutieve, evezoegood wie 't [[Duits]], Limburgs en [[Oos-Braobants]].
 ==Dialekte==
-Me oondersjeit drei hoofgrope: [[Noord-Nedersaksisch]], [[Wes-Nedersaksisch]] en [[Oosnederduits|Oes-Nederduits]]. De in Nederland gesproke dialekte hure alle bij 't Wes-Nedersaksisch, behave 't [[Greunings]] en 't [[Kollumerlands]], die Noord-Nedersaksisch zien.
+Me oondersjeit drei hoofgrooppe: [[Noord-Nedersaksisch]], [[Wes-Nedersaksisch]] en [[Oosnederduits|Oes-Nederduits]]. De in Nederland gesproke dialekte hure alle bij 't Wes-Nedersaksisch, boete 't [[Greunings]] en 't [[Kollumerlands]], die Noord-Nedersaksisch zien.
 In '''Nederland''' oondersjeit me de volgende dialekte: