Hertogdóm Gelder: Versjèl tösje versies

Interactief door geschiedenis bladeren

Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie op 25 mrt 2007 17:04

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Breuker. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Gelder waor e hertogdóm in 't Nederlands-Duutsje grensgebeed.

't Hertogdóm besjtóng oet 't gebeed dat allewiele de Nederlandse provincie Gelderland is, es ooch 't noorde va Limburg en 't zujelike deil van d'r Duutsje Kreis Kleef. 't Hertogdóm waor geneump naoë de sjtad Geldere (Geldern) in 't hujige Duutsjland. 't Gebeed dat huuj de provincie Gelderland en Kleef en Emmerik zint woert Neder-Gelder geneump en de anger gebede, die huuj i Limburg en Noordrien-Wesfale ligke, Opper-Gelder.

Historie

De sjtrieëk rónd Gelder woert oersjprunkelik bewoend doer Germaanse sjtamme wie de Batave en later doer Franke. Ónger de Franke waor 't e deil van 't Koninkriek Austrasië en vervolges van 't Frankiese Riek. Ónger Karel de Groeëte is de huuj Gelderse sjtad Nimwege 'ne palts gewaes.

Naoë 't oeteinvalle van 't Frankiese Riek, bie de doeëd va Lodewiek de Vrome in 843, behuuërde de sjtrieëk bie 't Hertogdóm Lotharingen en pas naoë 't Verdraag va Meersje in 870 bie 't Oeës-Frankiese Riek, of later 't Heilige Roomse Riek.

In de elfde ieëw óntsjtóng rónd 't sjtedje Gelder 't Graafsjap Gelder. D'r ieësjte graaf waor Gerhard I va Wasseberg. In 1179 verwórf d'r Gelderse graaf 't Graafsjap Zutfe. Geleidelik breidde 't Gelders gebeed zich oet en i 1248 verwórf graaf Otto II de riekssjtad Nimwege. Gelder besjtóng doe oet veer kertere: Remung (dèk "Opper-Gelder" geneump), Arnem ("Veluwe"), Nimwege ("Betuwe") en Zutfe.

De Gelderse oetbreiding waor sjloes mit d'r Sjlag bie Woeringe i 1288. I 1339 wuurt Gelder e hertogdóm. Naoëdat hertog Reinoud III kingerloes sjtórf, volgde d'r Gelderse Successiekreeg. Dees leidde d'r i 1383 toe dat Willem va Gulik hertog woert. Vanaaf 1393 waor haeë teves hertog va Gulik. Naoë diens uëverlieje i 1423 woerte Gelder en Gulik weer gesjeije.

I 1483 kaom Gelder in heng va Boergondië. Daoëtaeëge bleef verzit besjtaoë en i 1493 woert Gelder weer zelfsjtendig. Ónger Karel va Gelder verzitte 't hertogdóm zich succesvol taeëge de Habsburgse hegemonie in de Nederleng. Naoë 't uëverlieje va Karel va Gelder woert hertog Willem va Kleef en Gulik teves hertog va Gelder. Ooch haeë verzitte zich taeëge d'r Habsburgse hieërsjer Karel V, meh moes bie 't Tractaat va Venlo i 1543 Gelder aafsjtaoë aa Karel V. Vanaaf dat memènt maakde Gelder deil oet van de Habsburgse Nederleng. Es gevolg van d'r Tachtigjaorige Kreeg woert Gelder gesjplits; 't noordelik deil woert es Gelderland deil van de Nederlandse Republiek, Opper-Gelder bleef in Sjpaanse heng. Opper-Gelder, mit oetzóndering va Venlo en Remung, kaom bie de Vrede va Utrech i 1713 in heng va Pruusje. Bie 't Verdraag va Wene kaom westelik Opper-Gelder in Nederlandse heng, woeë 't deil woert van de provincie Limburg. De noordelike kertere vörme de provincie Gelderland.

Zuug ooch

Gelderse waopes

@@ Tekslien 1: / Tekslien 1: @@
+{{dialek|Breuker}}
-[[Aafbeilding:Gelre1477.png|thumb|right|250px|Gelre i 1477]]
+[[Aafbeilding:Gelre1477.png|thumb|right|250px|Gelder i 1477]]
-'''Gelre''' waoër 'n [[hertog]]dom in 't [[Nederland]]s-[[Duutsjlandj|Duutsj]] grensgebeed.
+'''Gelder''' waor e [[hertog]]dóm in 't [[Nederland]]s-[[Duutsjlandj|Duutsje]] grensgebeed.
-'t Hertogdom besjtóng oet 't gebeed dat allewiele de Nederlandse provincie [[Gelderland]] is, es ooch 't noorde va [[Nederlands Limburg|Limburg]] en 't zujelik deil va d'r Duutsje Kreis [[Kleef]]. 't Hertogdom waoër geneump naoë de sjtad ''Gelre'' ([[Geldern]]) in 't hujig Duutsjland. 't Gebeed dat huuj de provincie Gelderland en Kleef en Emmerik zint woeërt ''[[Neder-Gelre]]'' geneump en de angere gebede, die huuj i Limburg en Noordrien-Wesfale ligke, ''[[Opper-Gelre]]''.
+'t Hertogdóm besjtóng oet 't gebeed dat allewiele de Nederlandse provincie [[Gelderland]] is, es ooch 't noorde va [[Nederlands Limburg|Limburg]] en 't zujelike deil van d'r Duutsje Kreis [[Kleef]]. 't Hertogdóm waor geneump naoë de sjtad [[Geldere]] (''Geldern'') in 't hujige Duutsjland. 't Gebeed dat huuj de provincie Gelderland en Kleef en Emmerik zint woert ''[[Neder-Gelder]]'' geneump en de anger gebede, die huuj i Limburg en Noordrien-Wesfale ligke, ''[[Opper-Gelder]]''.
 ==Historie==
-De sjtreëk rónd Gelre woeërt oeërsjprónkelik bewoeënd durch [[Germane|Germaanse]] sjtamme wie de [[Batave]] en later durch [[Franke]]. Ónger de Franke waoër 't e deil van 't Koninkriek [[Austrasië]] en vervolges van 't Frankiese Riek. Ónger [[Karel de Groete|Karel de Groeëte]] is de huuj Gelderse sjtad [[Nimwege|Nimweëge]] 'ne [[palts]] geweës.
+De sjtrieëk rónd Gelder woert oersjprunkelik bewoend doer [[Germane|Germaanse]] sjtamme wie de [[Batave]] en later doer [[Franke]]. Ónger de Franke waor 't e deil van 't Koninkriek [[Austrasië]] en vervolges van 't Frankiese Riek. Ónger [[Karel de Groete|Karel de Groeëte]] is de huuj Gelderse sjtad [[Nimwege]] 'ne [[palts]] gewaes.
-Naoë 't oeteivalle van 't Frankiese Riek, biej de doeëd va [[Lodewiek de Vrome]] in [[843]], behuuërde de sjtreëk biej 't Hertogdom [[Lotharingen]] en pas naoë 't [[Verdraag van Meersje|Verdraag va Meersje]] in [[870]] biej 't [[Oes-Frankiese Riek|Oeës-Frankiese Riek]], of later 't [[Heilige Roomse Riek|Hillige Roomse Riek]].
+Naoë 't oeteinvalle van 't Frankiese Riek, bie de doeëd va [[Lodewiek de Vrome]] in [[843]], behuuërde de sjtrieëk bie 't Hertogdóm [[Lotharingen]] en pas naoë 't [[Verdraag van Meersje|Verdraag va Meersje]] in [[870]] bie 't [[Oes-Frankiese Riek|Oeës-Frankiese Riek]], of later 't [[Heilige Roomse Riek]].
-I de elfde ieëw óntsjtóng rónd 't sjtedsje Gelre 't [[Graafsjap Gelre]]. D'r ieësjte graaf waoër [[Gerhard I van Wassenberg|Gerhard I va Wasseberg]]. In [[1179]] verwierf d'r Gelderse graaf 't [[Graafsjap Zutfen|Graafsjap Zutfe]]. Geleidelik breidde 't Gelders gebeed zich oet en i [[1248]] verwierf graaf [[Otto II van Gelre|Otto II]] de [[riekssjtad]] Nimweëge. Gelre besjtóng doe oet veër kerteëre: [[Remunj|Remung]] (dek "Opper-Gelre" geneump), [[Arnem]] ("Veluwe"), [[Nimwege|Nimweëge]] ("Betuwe") en [[Zutfen|Zutfe]].
+In de elfde ieëw óntsjtóng rónd 't sjtedje Gelder 't [[Graafsjap Gelder]]. D'r ieësjte graaf waor [[Gerhard I van Wassenberg|Gerhard I va Wasseberg]]. In [[1179]] verwórf d'r Gelderse graaf 't [[Graafsjap Zutfen|Graafsjap Zutfe]]. Geleidelik breidde 't Gelders gebeed zich oet en i [[1248]] verwórf graaf [[Otto II van Gelder|Otto II]] de [[riekssjtad]] Nimwege. Gelder besjtóng doe oet veer kertere: [[Remunj|Remung]] (dèk "Opper-Gelder" geneump), [[Arnem]] ("Veluwe"), [[Nimwege]] ("Betuwe") en [[Zutfen|Zutfe]].
-De Gelderse oetbreiding waoër sjloes mit d'r [[Sjlag biej Woeringe]] i [[1288]]. I [[1339]] weërd Gelre e hertogdom. Naoëdat hertog [[Reinoud III]] kingerloos sjtorf, volgde d'r [[Gelderse Successieoorlog|Gelderse Successiekreëg]]. Dees leidde er i [[1383]] toe dat [[Willem van Gulik|Willem va Gulik]] hertog woeërt. Vanaaf 1393 waoër heë teves hertog va [[Gulik]]. Naoë diens uëverlieëde i 1423 woeërte Gelre en Gulik weer gesjeije.
+De Gelderse oetbreiding waor sjloes mit d'r [[Sjlag bie Woeringe]] i [[1288]]. I [[1339]] wuurt Gelder e hertogdóm. Naoëdat hertog [[Reinald III van Gelder|Reinoud III]] kingerloes sjtórf, volgde d'r [[Gelderse Successieoorlog|Gelderse Successiekreeg]]. Dees leidde d'r i [[1383]] toe dat [[Willem van Gulik|Willem va Gulik]] hertog woert. Vanaaf 1393 waor haeë teves hertog va [[Hertogdóm Gulik|Gulik]]. Naoë diens uëverlieje i 1423 woerte Gelder en Gulik weer gesjeije.
-I [[1483]] kaoëm Gelre i heng va [[Hertogdom Bourgondië|Boergondië]]. Daoëteëge bloof verzit besjtaoë en i [[1493]] woeërt Gelre weer zelfsjtendig. Ónger [[Karel van Gelre|Karel va Gelre]] verzitte 't hertogdom zich succesvol teëge de [[Habsburg]]se hegemonie i de Nederlande. Naoë 't uëverlieëde va Karel va Gelre woeërt hertog [[Willem V van Kleef|Willem]] va Kleef en Gulik teves hertog va Gelre. Ooch heë verzitte zich teëge d'r Habsburgse hieërsjer [[Karel V van 't Heilige Roomse Riek|Karel V]], meh moeës biej 't [[Tractaat van Venlo|Tractaat va Venlo]] i [[1543]] Gelre aafsjtaoë aa Karel V. Vanaaf dat mement makde Gelre deil oet va de Habsburgse Nederlande. Es gevolg va d'r [[Tachtigjaorige Oorlog|Tachtigjaoërige Kreëg]] woeërt Gelre gesjplitst; 't noordelik deil woeërt es Gelderland deil va de Nederlandse Republiek, Opper-Gelre bloof i [[Spanje|Sjpaanse]] heng. Opper-Gelre, mit oetzóndering va [[Venlo]] en [[Remunj|Remung]], kaoëm biej de [[Vrede van Utrech|Vrede va Utrech]] i [[1713]] i heng va [[Pruusje]]. Biej 't [[Verdraag van Wene|Verdraag va Wene]] kaoëm westelik Opper-Gelre i Nederlande heng, woeë 't deil woeërt va de provincie [[Nederlands Limburg|Limburg]]. De noordelike kerteëre vorme de provincie [[Gelderland]].
+I [[1483]] kaom Gelder in heng va [[Hertogdóm Bourgondië|Boergondië]]. Daoëtaeëge bleef verzit besjtaoë en i [[1493]] woert Gelder weer zelfsjtendig. Ónger [[Karel van Gelder|Karel va Gelder]] verzitte 't hertogdóm zich succesvol taeëge de [[Habsburg]]se hegemonie in de Nederleng. Naoë 't uëverlieje va Karel va Gelder woert hertog [[Willem V van Kleef|Willem]] va Kleef en Gulik teves hertog va Gelder. Ooch haeë verzitte zich taeëge d'r Habsburgse hieërsjer [[Karel V van 't Heilige Roomse Riek|Karel V]], meh moes bie 't [[Tractaat van Venlo|Tractaat va Venlo]] i [[1543]] Gelder aafsjtaoë aa Karel V. Vanaaf dat memènt maakde Gelder deil oet van de Habsburgse Nederleng. Es gevolg van d'r [[Tachtigjaorige Oorlog|Tachtigjaorige Kreeg]] woert Gelder gesjplits; 't noordelik deil woert es Gelderland deil van de Nederlandse Republiek, Opper-Gelder bleef in [[Spanje|Sjpaanse]] heng. Opper-Gelder, mit oetzóndering va [[Venlo]] en [[Remunj|Remung]], kaom bie de [[Vrede van Utrech|Vrede va Utrech]] i [[1713]] in heng va [[Pruusje]]. Bie 't [[Verdraag van Wene|Verdraag va Wene]] kaom westelik Opper-Gelder in Nederlandse heng, woeë 't deil woert van de provincie [[Nederlands Limburg|Limburg]]. De noordelike kertere vörme de provincie [[Gelderland]].
+==Zuug ooch==
+* [[Gelderse waopes]]
 [[af:Gelre]]