Oekraïens

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Percentaasj moojertaolesprekers vaan 't Oekraïens in 2001.

't Oekraïens is 'n Oos-Slavische taol die in de Oekraïne en in Oekraïense emigrantegemeinsjappe door zoeget 44 mieljoen lui weurt gesproke. Ze is ingste verwant aon 't Roetheens (Rusyn), wat ouch wel es e dialek devaan weurt gezeen, en ouch bès wel ing aon 't Wit-Russisch en Russisch.

De taol is in bekaans gans 't land inheims, meh steit neet euveral eve sterk. 't Ooste is hendeg gerussificeerd; zeker in 't Donbassin, boe väöl etnische Russe woene, is 't Russisch de veurnaomste umgaankstaol. Ouch in 't zuie vaan 't land is dat in zekere zin zoe, veural in groeter stei wie Odessa en op de Krim, boe 't Oekraïens vaanajds al neet de insegste taol waor. In 't noorde, midde en zeker 't weste - wat tot 1945 neet bij Rusland of de Sovjet-Unie hoort - weurt de taol algemein gesproke. Oekraïense dialekte weure wijer nog door 'n minderheid gesproke in 't Russisch grensgebeed, meh dao heet de standaardtaol geine status.

In de tsaretied woort 't Oekraïens wieneg opgesjreve. Mèt de instèlling vaan de Sovjet-Unie woort 't Oekraïens de officieel taol vaan de Oekraïense SSR, al woort in de praktijk dèks Russisch gebruuk. De maot boe-in de taol kós bleuje sjogkelde; soms waor de regering tollerant tege etnische taole, meh veural in d'n tied vaan Stalin woort de bevolking mèt hel hand gerussificeerd. Nao de oonaofhenkelekheid vaan 't land in 1991 steeg 't prestiesj enorm.

Relaties mèt de zöstertaole

't Oekraïens kinmerk ziech door 'n aontal subtiel versjèlle, boemèt 't vaan zoewel 't Russisch es 't Wit-Russisch versjèlt. Noe ins deit 't mèt de ein taol mèt, daan weer mèt de aander, daan weer steit 't tegeneuver ze allebei. Dèks ouch steit 't korter bij Russische dialekte es bij 't Standaardrussisch. Veur die versjèlle zien diverse oerzake. Ierstens ligk de Oekraïne korter bij 't centrum vaan de Slavische taole. Diverse algemein veraanderinge die oet 't zuie kaome zien in 't Russisch neet of pas väöl later doorgeveurd. Twiedens heet e groet deil vaan 't land, zjus wie Wit-Rusland, iewe oonder Poolse dominantie gestande. 't Pools heet naovenant de taol beïnvleujd wie dat bij 't Russisch neet is gebeurd. Daardens heet de taol ziech verzat tege sommege Russische vernuiinge die 't Wit-Russisch - korter bij de groete Russische cultuurcentra - wel heet mètgepak, en zelf veraanderinge doorgeveurd boevaan 't Russisch en Wit-Russisch versjoend zien gebleve.

Vaan 't Russisch versjèlt 't Oekraïens

• Door 't behaajd vaan de cluster šč dee in 't Russisch (boete gans formeel of awwerwèts Standaardrussisch) is versumpeld tot /ɕ/.
• Doortot de в aon 't woordind ouch nog stumhöbbend weurt oetgesproke (dit is ouch in 't Zuid-Russisch en hei en dao in 't Noord-Russisch; in 't Wit-Russisch is dit zelfs 'n dujeleke [w]).
• Door 'n neiging um de /f/ es [x] oet te spreke (ouch in 't Zuid-Russisch)
• Door 'n neiging tot prothetische в (Standaardrussisch allein in восемь vosem’ 'ach', wel in de zuieleke dialekte)
• Doortot de Oerslavische *g geine plosief [g] is gewore. In 't Oekraïens is dit 'n /ɦ/, in 't Wit-Russisch is de oersprunkeleke /ɣ/ gebleve, in 't Zuid-Russisch koume de lèste twie allebei veur.
• Doortot labiaole aon 't woordind neet mie zaach kinne zien (ouch dat is in 't Zuid-Russisch zoe).
• Door 't behaajd vaan de vocatief (kump ouch in 't Noord-Russisch nog veur)
• Umtot bij de werkwoordsverveuging de vörm veur daarde persoen inkelvoud en miervoud op /tʲ/ indege in plaots vaan op /t/: ду́мають doemajoet’ tegeneuver Russisch ду́мают doemajoet 'zij dinke'.
• Bij e-stamme verdwijnt d'n oetgaank veur de daarde persoen inkelvoud gans.
• De verleien tied mannelek inkelvoud indeg op -v (-в) in plaots vaan -l (-л). (Umtot de Slavische hel l al hendeg dik is, kin me dit ouch wel hei en dao in Rusland hure.)
• Umtot de twiede Slavische palatalisatie productief is bij verboge vörm. Oet рука́ roeka 'hand' weurt in de locatief руці́ roetsi, dewijl dat in 't Russisch руке́ roeke is.

Vaan 't Wit-Russisch versjèlt 't Oekraïens

• Umtot de zaachte dentaole /tʲ/ en /dʲ/ neet tot affricaote zien gewore.
• Door 't hawwe, entans deils, vaan de zaachte /rʲ/.

Vaan 't Russisch en Wit-Russisch versjèlt 't Oekraïens

• Umtot 't gein akanje (reductie vaan de o) kint: in neet-beklemtoende syllabe weurt de o oetgesproke. (Dit is ouch zoe in 't Noord-Russisch, en vreuger in de Russische standaardtaol)
• In beklemtoende, meh geslote syllabe veraandert de o in 'n i: me zuut dat in stadsnaome wie Lviv en Charkiv, die in 't Russisch Lvov resp. Charkov heite.
• Umtot consonante veur 'n e en i hel zien (in 't Russisch en Wit-Russisch zien ze zaach, d.w.z. gepalataliseerd)
• Door 't sameveuge vaan de Oerslavische *i en *y tot /ɪ/ (gesjreve и; in dialekte weure ze soms wel oeterein gehawwe)
• Door 't veraandere vaan de Oerslavische *ě (jat) in i (Russisch en Wit-Russisch allebei (j)e).

• Door de oetspraok vaan de Oerslavische *č, gesjreve ч, es /t͡ʃ/. In 't Russisch is dit /t͡ɕ/ (veur in de moond), in 't Wit-Russisch /t͡ʂ/ (zoe wied meugelek nao achter mèt de tong); in eus oere is dit veural 'n accintversjèl.

Extern linke

• De Oekraïense Wikipedia