Middelnederlands

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk. Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.

't Middelnederlands is 'n taolfase vaan 't Nederlands, oongeveer tösse 1150 en 1500. Ouch 't Limbörgs vaan dezen tied - 't Middellimbörgs - weurt in 't gemein tot 't Middelnederlands gerekend; veur de Nedersaksische dialekte op Nederlandse bojem deit me dat noe wel en daan weer neet. De fase volg op 't Aajdnederfrankisch of Aajdnederlands en versjèlt dao veural vaan door 't oetvalle vaan neet-beklemtoende vocaole. In tegestèlling tot 't Aajdnederlands heet de Middelnederlandsen tied 'n euvervleujeteg tekscorpus achtergelaote, zoewel oerkundes en aander amteleke tekste es literair tekste. De groete mierderheid vaan die tekste kump oet 't zuie vaan 't taolgebeed. De Franse taol is veural in Vlaondere sterk in concurrentie mèt 't Middelnederlands; heidoor, en door d'n invlood vaan de hoeg (hoof)cultuur, nump 't Nederlands in deen tied e groet aontal Franse lienwäörd op. Roond 't ind vaan de middeliewe treujt 'n sterke grammaticaol versumpeling op, die d'n euvergaank nao 't Vreugmodern Nederlands aonkundeg.

Naom

De sprekers vaan 't Middelnederlands gebruukde 't woord Nederlands nog neet, al waor in deen tied de Nederlen es begrip wel in opkoms. Liever spraok me vaan Duuts of Diets, al nao dialek, of gebruukde me de naom vaan 't gewes. Door 't gebrek aon staotkundege einheid (in eder geval tot aon de koms vaan de Bourgondische Staot in de Vieftienden Iew) is 't soms de vraog boe 'Middelnederlands' moot oetsjeie en aander taole mote beginne.

Oontwikkeling

De lèste fase vaan 't Aajdnederlands en de 't begin vaan 't Middelnederlands euverlappe ziech. Veur Holland maag me 't Aajdnederlands bès tot 1200 laote doorloupe, meh in de tekste vaan Heinric van Veldeke, ind twelfden iew opgesjreve in wat noe Limbörg is, zien alle neet-beklemtoende klinkers gereduceerd. In d'n iew dee dao-op volg, bleujt 't Nederlands es sjrieftaol op. Vlaondere is in deen tied 't belaankriekste gewes en 't Vlaoms weurt zoedoende prestiesjdialek. Zienen invlood straolt veural nao 't noorde oet (Zieland en in minder maote Holland), meh ouch nao 't ooste riechting Braobant. Tegeliek zien v'r euveral in de Nederlen 'n opkoms vaan stei, boevaan de börgers veural in de volkstaol sjrieve. Latien en Frans weure mie 't domein veur de religie, de wetensjap en de internationaol communicatie. D'n tied tot 1300 neump me Vreugmiddelnederlands.

In de Laatmiddelnederlandsen tied, nao 1300 dus, begint Braobant ummer mie de rol vaan Vlaondere euver te numme. Zoedoende kump 'n Braobantse expansie op gaank, die alle kante op wèrk: veural noordwaarts (in de noordeleke deile vaan Braobant zoewie in Utrech en Holland) meh ouch weswaarts (in 't (Oos-)Vlaoms) en ooswaarts (in 't (Wes-)Limbörgs). Die expansie is vaan groete beteikenis, umtot Braobant in deen tied beteikenisvol taolveraanderinge doorveurt. Zoe veraandere hei laankzaamaon de lang klinkers ii en uu in twieklaanke. Ouch verdwijnt hei in de loup vaan de veertienden iew es ierste de -e, en weurt de -n in d'n oetgaank -en dèks neet mie oetgesproke. De flexie vaan 't Middelnederlands raak heidoor serjeus oondermijnd. In de vieftienden iew zuut me 't naomvalsversjèl oondujeleker weure, en in de zèstienden iew verdwijnt 't gooddeils. Umtot in dezen tied evels de sjrifcultuur al zoe sterk is, hawwe sommege sjrievers de naomvalle kunsmaoteg aon. Es in 't Vreugmodern Nederlands 'n standaardtaol oontsteit, blieve de middeliewse naomvalle behawwe; dit beteikent tot sjrievers 't systeem mote aonliere.

Klaanklier

De Middelnederlandse klaanklier versjèlt op e paar punte vaan de modern Nederlandse en Limbörgse dialekte. De versjèlle in de korte klinkers zien neet zoe groet. In de lang vocaole en twieklaanke zien evels groeter versjèlle aon te wieze. De oonregelmaotege spelling maak väöl details en zelfs inkel hoofzakes oonzeker; me moot de gesjreve bronne combinere mèt aander bewies (modern dialectologie, historische naomkunde etc.).

In 't Middelnederlands gaof 't twie soorte aa: de oersprunkeleke lang aa en de lang aa oontstande oet 'n korte a. Zjus wie noe woorte die twie in 't Limbörgs oeterein gehawwe; mesjiens waor dit veur deile vaan Vlaondere ouch zoe. Ouch in Holland moot dit versjèl ziech gehawwe höbbe. In 't Braobants waore ze sjijns al samegevalle. Wat veur klaankversjèl dao daan perceis tösse waor, is oondujelek, al ligk 't veur de hand tot de nui aa wijer nao veure laog en mesjiens ouch e bitteke geslote waor. De lang aa woort in 't begin gewoen es a gesjreve; in d'n daartienden iew koume ai en veural ae in gebruuk. aa kump ouch veur, meh ech mer 'nen inkele kier. De klaank waor roond 1200 nog vrij algemein /aː/ (mesjiens soms mèt naoslaag /aə/); daonao begint in 't (Zuid-)Braobants en Limbörgs de klaank te verdoonkere nao /ɒː/; dit wèt me umtot dat foneem incidenteel es oe woort gespèld. In 't Limbörgs gebäörde dat allein mèt de aajd-lang aa, in 't Braobants mèt alle aas. Tegeliek zuut me aon de kös al 'n neiging um dee klaank zjus nao väöre te bringe.

't Gaof twie soorte ee: de weiklang ee en de sjerplang ee. De weiklang ee geit euver 't algemein trök op 'n verlengde i, de sjerplang ee miestens op 'n Oergermaanse of Latijnse ai. In 't Limbörgs is de aw ai soms 'nen twieklaank gebleve. Veur de res sjijnt 't versjèl tösse de twie ee's klein te zien gewees: sommege oteurs late ze opein rijme. 'n Gaankbaar reconstructie is /eː/ veur de weiklang en /eə/ veur de sjerplang ee.

ie ij oe en oo (weik- en sjerplang) oe en ue (oet Germaanse lang o) uu consonante

Grammatica

Hoofartikel: Middelnederlandse grammatica

Dialekte

In de middeliewe gaof 't nog gein Nederlandse standaardtaol. Ederen oteur sjreef in principe in zien eige dialek. Wel gaof 't prestiesjdialekte (Vlaoms in 't Vreugmiddelnederlands, Braobants in 't Laatmiddelnederlands), die de sjrieftaol op aander plaotse zoonder twiefel höbbe beïnvlood. Daobij woorte soms tekste oet 't ei gewes in 't andert gekopieerd, wat ouch weer mingvörm oplieverde. Ouch kin 't gebrek aon 'n vaste spelling tot verwarring veure (zuug bove). Zoedoende zeet 'n teks wel väöl, meh zeker neet alles euver wie e plaotselek dialek toen heet gekloonke.

Extern links

• Middelnederlands.nl, site gewijd aon dialekversjèlle in amteleke Middelnederlandse stökker