1989

1986 - 1987 - 1988 - 1989 - 1990 - 1991 - 1992

1989 (MCMLXXXIX) waor e gewoen jaor wat begós op zóndig op de Gregoriaanse kalender. 't Is veural bekèndj gebleve as 't jaor woerin 't Iezere Gordien veel.

Gebäörtenisse

jannewarie

• 18 - De Poolse communistische partij legaliseert de vakboond Solidariność vaan Lech Walęsa.

fibberwarie

• 2 - 't Sovjetrussisch leger trèk zien lèste tróppe trök oet Afghanistan.
• 3 - Pieter Botha deit um gezoondheidsrejes aofstaand vaan de regering in Zuid-Afrika.
• 3 - Alfredo Stroessner, sins 1954 dictator vaan Paraguay, weurt door 'ne militaire coup aofgezat.
• 14 - D'n Iraansen ayatollah Ruhollah Chomeini sprik 'n fatwa oet tege Salman Rushdie, oteur vaan De Duvelsverze.
• 14 - Union Carbide betaolt 470 miljoen dollar aon de Indiase regering veur de giframp vaan Bhopal (1984).

miert

• 1 - De Nederlandse klein linkse partije PPR, PSP, CPN en EVP fusere tot GroenLinks.
• 24 - D'n olietanker Exxon Valdez vergeit veur de kös vaan Alaska. Mèt 240.000 vater olie euver 'n köslèngde vaan 1900 meter is dit de groetse olieramp oet de historie.

april

• 15 - Hillsborough disaster vint plaots in Ingeland. 96 vootbalsupporters koume heibij um.
• 21 - Studente in Peking beginne mèt 'n staking op 't Plein vaan de Hiemelse Vrei.

mei

• 2 - Hongarije eupent de grenze mèt Wes-Europa door de oontmanteling vaan 250 kilometer tankeledraod.

juni

• 4 - De studenteproteste op 't Plein vaan de Hiemelse Vrei in Peking weure mèt geweld tot 'n ind gebrach.
• 4 - Solidariność wint de ierste vrij verkezinge in Pole.

juli

• 20 - De Burmese oppositieleisvrouw Aung San Suu Kyi weurt oonder hoesarres geplaots.

augustus

• 25 - 't Ruimdesjeep Voyager II passeert Neptunus es ierste (en veurluipeg eineg) minselik tuug.

september

• Frederik de Klerk weurt president vaan Zuid-Afrika.

oktober

• 2 - RTL Véronique, later umgeduip in RTL4, begint es ierste commercieel tv-statie veur Nederland zien oetzendinge.
• 9 - In Leipzig demonstreert me veur de legalisering vaan oppositie in de DDR.
• 18 - Erich Honecker trejt aof es leismaan vaan de DDR.
• 23 - Bij decreet vaan Mátyás Szűrös is Hongarije neet langer 'n Volksrepubliek.

november

• 7 - De communistische regering vaan de DDR trejt aof.
• 9 - De controleposte in de Berliense Moer weure geëupend.
• 12 - In Braziel weure veur 't iers sins 1960 democratische verkezinge gehawwe.
• 17 - Mèt 'n studentedemonstratie in Praag begint in Tsjechoslowakije de Fluwele Revolutie.

december

• 1 - De Oes-Duitse regering maak door 'n verandering van de wèt de weeg vrij veur verkezinge mèt mier partije.
• 10 - Tsakhiagiyn Elbegdorj kundeg de euverstap vaan Mongolië nao e democratisch systeem aon.
• 14 - In Chili weure veur 't iers sins de staotsgreep vaan Augusto Pinochet verkezinge gehawwe.
• 17 - In Timişoara begint de opstand tege 't Roemeens rezjiem vaan Nicolae Ceauşescu.
• 22 - Mèt 't aontrejje vaan Ion Iliescu te koste vaan Ceauşescu indeg 't communistisch rezjiem in Roemenië.
• 25 - Nicolae Ceauşescu en zien vrouw Elena weure gefusilleerd.
• 29 - Vaclav Havel wint de presidentsverkezinge in Tsjechoslowakije. Heimèt kump 'n ind aon 't communistisch rezjiem in dit land.

Nobelprieze

• Natuurkunde:
  • Norman Foster Ramsey "um de oetvinding vaan de methode vaan losse trillingsvelden en häör gebruuk in de waterstofmaser- en aander atoomklokke."
  • Hans Georg Demelt en Wolfgang Paul "um hun oontwikkeling vaan d'n ioneval."
• Sjemie: Sidney Altman en Thomas Cech "um hun oontdèkking vaan de katalytische eigesjappe vaan RNA."
• Geneeskunde: J. Michael Bishop en Harold E. Varmus "um hun oontdèkking vaan de cellulairen oersprunk vaan retroviraol kaankerverwèkkers."
• Literatuur: Camilo José Cela "veur e riek en inventief proza, wat mèt ingehawwe mètlije 'ne lestege blik op de mins zien kwetsbaarheid vörmp."
• Vrei: Tenzin Gyatso, de 14en Dalai Lama, "[dee] in ziene strijd veur de bevrijing vaan Tibet 't gebruuk vaan geweld consequent heet aofgeweze. Daoveur in de plaots heet heer vreidzaam oplossinge bepleit, gebaseerd op tollerantie en wederzijds respek, um 't historisch en cultureel èrfgood vaan zie volk te behawwe."
• Economie: Trygve Haavelmo "veur zien verklaoring vaan de in woersjijnelekheidstheorie gefundeerde econometrie en zien analyses vaan simultaon economische structure."

Maan vaan 't Jaor

Michail Gorbatsjov (twiede kier; oetgerope tot Maan vaan 't Decennium)

Gebore

• 9 jannewarie - Michaëlla Krajicek, Tsjechisch-Nederlandse tennisster
• 21 fibberwarie - Corbin Bleu, Amerikaansen danser en zenger
• 18 miert - Vicky Francken, Nederlandse diechteres
• 29 aprèl - Sophie Charlotte, Braziliaanse actries
• 23 juli - Daniel Radcliffe, Britsen acteur
• 13 december - Taylor Swift, Amerikaanse zengeres

Gesjtorve

• 7 jannewarie - Hirohito, keizer van Japan (87, kanker)
• 8 jannewarie - Johnny Jordaan, Nederlandse volkszenger (64, haerseblojing)
• 23 jannewarie - Salvador Dalí, Spaanse sjilder (84, hartklachte)
• 14 miert - Zita van Bourbon, keizerin van Oesteriek (96)
• 9 juni - Piet Lieftinck, Nederlandse politicus (86)
• 16 juli - Herbert von Karajan, Duutsje dirigent (81)
• 4 september - George Simenon, Belzje sjriever (86)
• 22 december - Samuel Beckett, Ierse sjriever (83, emfyseem)
• 25 december - Nicolae Ceauşescu, Roemeense sjtaatsman (71, gefusilleerd)

Films

• Dead Poets Society

Jubilea

• 14 juli - 200-jäörige gedinkdaag van de Franse Revolutie. In Paries weurt daoveur de Arc de La Défense opgeriech.