Volksname van plante: Versjèl tösje versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
PahlesBot (Euverlèk | biedrages)
K Bot: automatisch tekst vervangen (-[[Aafbeilding: +[[Plaetje:)
Holder (Euverlèk | biedrages)
K corr using AWB
 
Tekslien 17: Tekslien 17:
* [[Reetsigaar]] ([[Lisdodde]]) haet ein aor wie ’n dieke sigaar. Ander volksname zint ''negerpiemel'' en ''kattesjtaart''. Dao haet ’t uterlik van de plant ouch get van eweg.
* [[Reetsigaar]] ([[Lisdodde]]) haet ein aor wie ’n dieke sigaar. Ander volksname zint ''negerpiemel'' en ''kattesjtaart''. Dao haet ’t uterlik van de plant ouch get van eweg.
* [[Klökske]] ies de naam veur 'n plant mèt ein klokvörmig bleumke zoawie ’t [[sjnièklökske]] en 't [[graasklökske]].
* [[Klökske]] ies de naam veur 'n plant mèt ein klokvörmig bleumke zoawie ’t [[sjnièklökske]] en 't [[graasklökske]].
* [[Piespötteke ]] of [[Pispötteke]], Nederlands [[Haagwinde]]. En dat ies oos groatste inheemse bloom, in de vörm van 'ne piespot! Umdat 't 'n sjlingerplant betref weurt ze ouch [[Rierank]] geneump.
* [[Piespötteke]] of [[Pispötteke]], Nederlands [[Haagwinde]]. En dat ies oos groatste inheemse bloom, in de vörm van 'ne piespot! Umdat 't 'n sjlingerplant betref weurt ze ouch [[Rierank]] geneump.
* De naam [[Haamsjeut]] lièt ziech verklaore, doordat de sjeut blaedsjes haet, die lieke op 'ne [[paerdshaam]]. Dees gaffelvörm zou ouch 'n [[Kelte|Keltisch]] heilsteike zin, dat geboorte en nuuj leve aangeuf.
* De naam [[Haamsjeut]] lièt ziech verklaore, doordat de sjeut blaedsjes haet, die lieke op 'ne [[paerdshaam]]. Dees gaffelvörm zou ouch 'n [[Kelte|Keltisch]] heilsteike zin, dat geboorte en nuuj leve aangeuf.
* [[Moederkruid]] en [[Boerenwormkruid]] heisje in 't plat: [[hummesknuipke]]s: resp. wiete en gael bleumkes.
* [[Moederkruid]] en [[Boerenwormkruid]] heisje in 't plat: [[hummesknuipke]]s: resp. wiete en gael bleumkes.

Hujige versie per 19 sep 2019 05:55

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Piespötteke of Rierank

Volksname van plante zint name die door de luuj gebruuk were en die neet weitesjappelik zint. De name kènne van taal tot dialek en van regio tot plaats versjille. Zoa zint d'r bv. Nederlandse, Vlaamse, Duutsje, Franse, Ingelsje, Friese en Limburgse volksname van plante.
Volksname van plante, höbbe de luuj aan plante gegeve vanwege ein of miè eigesjappe van 'n plant b.v. nao 't uterlik. Meistal sjleit de naam dan op 'n bepaald soort blaad, vröch, zaod of bloom. Of vanwege ander opvallende eigesjappe, zoa es geneeskrachtig, vergieftig, de bleujperiode of 'n bepaalde toepassing. Dat waor in vreuger jaore aanleiing tot 't óntsjtoon van 'ne volksnaam.

Väöl volksname van plante zint aan 't verdwiene, neet allein umdat allewiel miè de name van de sjtandaardtaal of de officieel name gebruuk were meh ouch umdat de kènnis van plante achteroet geit en umdat ze neet miè veur 'n bepaald doel gebruuk were.
In sjtreke woa dialek weurt gekald zint väöl volksname in 't dialek of sjtreektaal.

Volksname van plante in Limburg[bewirk | brón bewèrke]

Rierank mèt Duvelskeersje (Heggerank)

De volksname van plante in Limburg zint euver 't algemein in 't Limburgs dialek. De regionaal versjille zint sóms groat, zelfs es 't um dezelfde plante geit. Hie volg 'n selectie van dialekname van plante en de herkóms van dae naam:

Name nao 't uterlik[bewirk | brón bewèrke]

  • De vröch van de Gele plomp, 'n waterplant, liek väöl op ein flesjke en zoa weurt ze dus ouch geneump. Daobie kumpt d'r eine geur van versjaalden drank oet!
  • Reetsigaar (Lisdodde) haet ein aor wie ’n dieke sigaar. Ander volksname zint negerpiemel en kattesjtaart. Dao haet ’t uterlik van de plant ouch get van eweg.
  • Klökske ies de naam veur 'n plant mèt ein klokvörmig bleumke zoawie ’t sjnièklökske en 't graasklökske.
  • Piespötteke of Pispötteke, Nederlands Haagwinde. En dat ies oos groatste inheemse bloom, in de vörm van 'ne piespot! Umdat 't 'n sjlingerplant betref weurt ze ouch Rierank geneump.
  • De naam Haamsjeut lièt ziech verklaore, doordat de sjeut blaedsjes haet, die lieke op 'ne paerdshaam. Dees gaffelvörm zou ouch 'n Keltisch heilsteike zin, dat geboorte en nuuj leve aangeuf.
  • Moederkruid en Boerenwormkruid heisje in 't plat: hummesknuipkes: resp. wiete en gael bleumkes.

Name nao de bleujperiode[bewirk | brón bewèrke]

Sjnièklökskes in 't wild in de Savelsbösj

Onheilwerend kroed[bewirk | brón bewèrke]

  • Hómmelskroed ies de benaming veur minstens drie plante: Donderkruid (Inula vulgaris), Koninginnekruid (Eupatorium cannabinum), Leverkruid en wille Marjolein (Origanum vulgare).

Plaats en gebruuk[bewirk | brón bewèrke]

4 Volksname: Wörmzäödsje, Reinevaan, Reinevare, Hummesknuipke
  • De Metserbloom hèt in ’t Nederlands Gele Lis en die haet blaar zoa sjerp wie ein mets. De plant weurt ouch Metselbloom geneump, wat 'n verbastering ies. 'n Echte metselbloom ies Huislook. Dit vètplentsje, in 't plat ouch Tröt geneum, woort vreuger op de nok van sjtruèdaker geplant tege de brand.
  • Boerenwormkruid weurt ouch waal Reinevaar (reinevare) of Reinevaan geneump, vanwege zien sjtandplaats, es ónkroed op de rein=grens van 'n perceel. De volksnaam Wörmzäödsje wies nao 't geneeskundig gebruuk van 't zaod tege wörmkes. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj.
  • Wiej ies 'n knotwilg. Mèt wiejetène of wietsje woorte hègke en mangele gevlochte of de vakke van 't vakwerk gevöld.
  • Hazegerf of Tabaksbloom (Duizendblad) (Achillea millefolium) woort in de oorlog gebruuk es pseudotabak. Ze ies 'n ónderdeil van de kroedwösj.
  • Krets of vollersjkroed ies de naam veur de groate kaardebol. Mèt zien sjtekelige zaoddoaze woorte kanne oetgekrets en wöl of vlas gevold of gekaard.
  • Wil kem zint de zaoddoaze van de kleine kaardebol, die gebruuk woorte um wöl te kemme of te kaarde.

Vergieftige plante[bewirk | brón bewèrke]

  • De Duvelskeersj ies de zjwarte bes van Wolfskers (Atropa bella donna). Es ’t woord duvel of wolf in eine plantenaam sjteit moet oes dat ein waarsjuwing zin. In dit geval zint 4 besse al fataal en veroarzake verlammingsversjiensele! Ouch de roa bes van Rierank (Ned. Heggerank) (Bryonia dioica) weurt Duvelskeersj geneump vanwege häör vergieftigheid.
  • In väöl tuine zint greunblievende Taxuspalme (Ned. Venijnboom) (Taxus baccata) aangeplant umtot zie zomer en winter veur ein sjoan, toew hègk zörge. Meh zoawaal naolde es besse van dees plant zint hièl vergieftig. Ein tekske van 50 naolde ies fataal veur miensj en deer. Dao tegeneuver sjteit dat ‘t sjnoeisel weurt gebruuk um dao ein geneesmieddel tege kanker van te make.
  • De Sjtaekappel, de vröch van (Ned.) Doornappel, (Datura stramonium). haet hièl väöl weg van ein boumnoot. Ze haet sjuus zoan zelfde umhölsel, meh mèt dit versjil dat de sjtaekappel sjtekele haet.
  • Patersjkap, Nederlands Monnikskap (Aconitum napellus) geuf bie 't aanrake al jeukbrubelkes.
  • Sint Jaokobskroed (Jacobskruiskruid) (Senécio Jacobaéa) ies veural veur dere fataal (lever en nere were aangetas).

Determinere[bewirk | brón bewèrke]

Dao ies èvvel veurziechtigheid gebao bie ‘t determinere van volksname. De naam Meizäödsje dat b.v. in Valkeberg de naam ies veur ’t Lelietje der Dalen (Convallaria majalis), weurt op ander plaatse gebruuk veur ‘t Madeliefje. Sóms höbs se eine naam veur miè plante of veur ein plant miè name. Daoneve besjtoon väöl verbasteringe en ouch de toepassing en wèrking van plante maak dat ’t dèkser doublures geuf in de volksnaamgeving. Dèks geuf 't verwiezinge nao zoageneumde verwante plante, bv 'n sjtokroas, die èvvel nieks mèt roaze te make haet. Volksname zint d'r ouch neet veur álle plante en internationaal zint ze ónbruukbaar. Daoveur, um correct te kènne determinere, moet me kieke nao de botanische naam, dae meistal in 't Latien ies gesjtèld.

Beuk, websites, databanke en lieste mèt volksname[bewirk | brón bewèrke]

'n Paar beuk en websites euver volksname:

  • H.Heukels (1907) Woordenboek der Nederlandse volksnamen van planten
  • M.Greshoff, (1904) Voorloopige lijst van Nederlandsche volksnamen, Amsterdam
  • H.Uittien, W.J.Thieme & Cie (1946)De volksnamen van onze planten, Zutphen
  • H.Kleijn (1980) Planten en hun naam , Meulenhoff Amsterdam
  • Har Brok (1993) Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, Den Haag. (euver herkóms van bloom- en plantename in de Nederlandse taal)
  • Els Diederen (1993) Dialekname van plante in Valkeberg e.o. in Veldeke vol. 68 afl.3 pag.76-79
  • Bie 't Meertens Instituut in Amsterdam deit me volkskundig ónderzeuk en were o.m. volksname van plante verzameld op 'n databanke en gepubliceerd op de website Pland: [1]
  • Har Brok Stinkend Juffertje en Duivelskruid. (Volksname van plante, dialekte in Nederland en Nederlandstalig Belsj.)
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Volksname_van_plante&oldid=437343"