Kèrk (geboew): Versjèl tösje versies

← Gank nao de veurige diff Gank nao de volgende diff →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie op 20 okt 2006 13:17

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Kèrk ies 'n geboew woa-in 'n religieus gemeinsjap bie-einkump veur 'n ièredeens of 'n godsdeensoefening. Dao besjtoon diverse soorte kèrke, van ganse sumpel zaalkèrkskes tot weuste kathedrale en basilieke.

Soorte kèrke

'n Zaalkèrk ies , meistal 'n klein, einbeukige kèrk.
Bie 'n kruuskèrk weurt 't sjeep van de kerk gekruus door 'n dweersjsjeep of dweersjbeuk, zoadat 't oppervlak 'n Latiens of Grieks kruus vörmp.
De hallekèrk ies 'n type geboew woabie de ziebeuke dezelfde huègde höbbe es 't mieddesjeep. Dao bevinge ziech gein boveleechte in.
De abdijkèrk of kloasterkèrk ies de kèrk van 'n kloaster of abdij.
'n Kathedraal of in Nederland ouch waal Domkèrk geneump, in Italië duomo, ies de hoofkèrk van 't bisdóm en van de biesjop. Binne op 't preesterkoar sjteit de cathedra (de biesjopszetel) opgesjtèld. De biesjop deit hie de preesterwiejinge en ander plechtighede. 't Kapittel of kanunnike (college van geistelike adviseursj) hèlt hie ziene vaste koardeens. Kathedrale zint meistal groate, weuste geboewe mèt rieke verseringe. Bekènde veurbeelde zint geboewd in gotische sjtiel, zoa es de dóm van Remung, Den Bosch en van Utrech.
Aan 'n kapittelkèrk ies 'n college van kanunnike verbónge. Meistal bevingk ziech hie in 'n groat preesterkoar, dat door 'ne doksaal van 't kèrksjeep gesjeie ies. Op 't koar weurt ederen daag 't koargebed (getieje) geleze en gezónge.

'n Basiliek, 't woord kump van 't Griekse basilica (wat keuninklik beteikent), waor oarsjprónkelik 'n geboew mèt de functie van rechplaats of woa mert woort gehoute. Saer de 4e ièw weurt de naam gebruuk veur 'n type christelike kèrk. Eigelik geit 't hie um eine ièretitel dae door de paus weurt toegekènd. V'r óndersjeije 'n basilicae major en 'n basilica minor. De majores zint de 4 aartsbasilieke, die alle veer in Roame liegke: de St. Pieter, de St. Paulus boete de Moere, de St. Jan van Lateranen en de Santa Maria Maggiore. Bie ander veurbeelde geit 't um 't minortype. Veurbeelde zint: de Sleve Vrouw van 't Heilig Hart in Zittert, de Sint Servaos in Mestreech, de Heilig Blood-kèrk in Meersje. Basilieke zint (binne) te herkènne aan 't conopeum ('ne gesjtreepde parasol} en aan 't tintinnabulum ('n tumpklökske).

De basiliek ies ouch 'n bepaalde boewkundige vörm. 't Ies 'n lankwerpig geboew, dat verdeild ies in drie of 5 beuke, gesjeije door pilere of zule. 't Mieddesjeep ies hoager en breier en kriet leech door boveleechte. Op 't ing bevink ziech de absis, woa 't mieddesjeep gekruus weurt door 'n dweersjbeuk of transep. Zoa óntsjteit 'n T-vörm. Bie 't transep of sjtraolsgewies rónd de koargank bevinge ziech dèks absidiole of sjtraolkapelle. Aan de ander zie van 't hoofsjeep liek d'n ingank of narthex.

De parochiekèrk ies de kèrk van 'n bepaalde parochie. 't Parochiebesjtuur, mèt es veurzietter de pesjtoar, en de parochiane zörge veur 't ónderhoud van 't geboew. Parochiane weure hie geduip, doon de communie en weure gevörmp.

Dèks trouwe ze ouch hie veur de kèrk of weurt 'r de begreffenisdeens gehoute. De pesjtoar, sóms geholpe door 'ne keplaon, deit de ièredeenste.

'n Sjoelkèrk ies 'n geboew of plaats, woa katholieke bie-einkómme veur hun ièredeenste en Heilige Mèsse. In de 17e ièw, in de tied van de Republiek der Zeven Provincieën waore diet verborge kèrke ofwaal gedoogde ruumdes, woa tege betaling van admissie of recognitiegeld vieringe mochte plaatsvinge. De veurwaarde waor, dat de geboewe neet herkènbaar waore es zinde 'n kèrk en dat 't begin en ing van de plechtighede van de katholieke neet samevele mèt die van de gereformeerde. Diet sjpeelde veural in Holland en in 't gewes Utrecht. Hie maakde me gebroek van sjuurkèrke, die op gewoon sjure leke.

In Zuud Limburg woorte in de Franse tied, deep ónder de grónd, in de mergelgrotte kèrkskes ingeriech. Dit gebeurde ónder andere in Valkeberg, Geulem, Bieëmele en Sub.
De meiste sjoelkèrke zint in de 1è hèlf van de 19e ièw aafgebroke.

'n Simultaankèrk woort in de Franse tied en ónder de regering van keuning Willem I (1813-1840) gebruuk door versjillende kèrkgemeinsjappe.

Kèrksjtiele

Kèrkgeboewe kènne ouch ónderverdeild weure in bepaalde architectuur-sjtiele:

Inwiejing

Veurdat 'n kèrk of kathedraal in gebroek weurt genómme kump de biesjop 't geboew plechtig inwieje: de kèrkwiejing. De kèrk krieg dan ouch 'ne eige petroanheilige.

Ónderdeile van 'n katholieke kèrk

Zuug ouch

'n Synagoge ies 'n gebedshoes veur de Juudde.
'ne Moskee ies 'n gebedshoes veur de Moslims.

@@ Tekslien 8: / Tekslien 8: @@
 * De '''hallekèrk''' ies 'n type geboew woabie de ziebeuke dezelfde huègde höbbe es 't mieddesjeep. Dao bevinge ziech gein boveleechte in.
 * De '''abdijkèrk''' of '''kloasterkèrk''' ies de kèrk van 'n [[kloaster]] of [[abdij]].
-* 'n '''Kathedraal''' of in Nederland ouch waal Domkèrk geneump, in [[Italië]] ''duomo'', ies de hoofkèrk van 't bisdóm en van de [[biesjop]]. Binne op 't [[koar]] sjteit de ''cathedra'' (de biesjopszetel) opgesjtèld. De biesjop deit hie de [[preester]]wiejinge en ander plechtighede. 't [[Kapittel]] of kanunnike (college van geistelike adviseursj) hèlt hie ziene vaste koardeens. Kathedrale zint meistal groate, weuste geboewe mèt rieke verseringe. Bekènde veurbeelde zint geboewd in [[gotiek|gotische]] sjtiel, zoa es de dóm van [[Remuunj|Remung]], [[Den Bosch]] en van [[Utrei (stad)|Utrech]].
+* 'n '''Kathedraal''' of in Nederland ouch waal Domkèrk geneump, in [[Italië]] ''duomo'', ies de hoofkèrk van 't bisdóm en van de [[biesjop]]. Binne op 't [[preesterkoar]] sjteit de ''cathedra'' (de biesjopszetel) opgesjtèld. De biesjop deit hie de [[preester]]wiejinge en ander plechtighede. 't [[Kapittel]] of kanunnike (college van geistelike adviseursj) hèlt hie ziene vaste koardeens. Kathedrale zint meistal groate, weuste geboewe mèt rieke verseringe. Bekènde veurbeelde zint geboewd in [[gotiek|gotische]] sjtiel, zoa es de dóm van [[Remuunj|Remung]], [[Den Bosch]] en van [[Utrei (stad)|Utrech]].
-* Aan 'n '''kapittelkèrk''' ies 'n college van kanunnike verbónge. Meistal bevingk ziech hie in 'n groat [[koar]], dat door 'n [[doksaal]] van 't kèrk[[sjeep]] gesjeije ies. Op 't koar weurt ederen daag 't koargebed (getiede) geleze en gezónge.
+* Aan 'n '''kapittelkèrk''' ies 'n college van kanunnike verbónge. Meistal bevingk ziech hie in 'n groat [[preesterkoar]], dat door 'ne [[doksaal]] van 't kèrk[[sjeep]] gesjeie ies. Op 't koar weurt ederen daag 't [[koargebed]] ([[getieje]]) geleze en gezónge.
 [[Aafbeilding:Parasolbasiliekmeersjewkped05.JPG|thumb|150px|left|Conopeum in de basiliek van Meersje]]
 * 'n '''Basiliek''', 't woord kump van 't [[Grieks]]e ''basilica'' (wat keuninklik beteikent), waor oarsjprónkelik  'n geboew mèt de functie van rechplaats of woa [[mert]] woort gehoute. Saer de 4e ièw weurt de naam gebruuk veur 'n type christelike kèrk. Eigelik geit 't hie um eine ièretitel dae door de [[paus]] weurt toegekènd. V'r óndersjeije 'n ''basilicae major'' en 'n ''basilica minor''. De majores zint de 4 aartsbasilieke, die alle veer in [[Roame]] liegke:  de [[Petrus|St. Pieter]], de St. [[Paulus]] boete de Moere, de [[Johannes|St. Jan]] van Lateranen en de [[Maria|Santa Maria Maggiore]]. Bie ander veurbeelde geit 't um 't minortype. Veurbeelde zint: de [[Maria|Sleve Vrouw]] van 't [[Heilig Hart]] in [[Zittert]], de [[Sint Servaos]] in [[Mestreech]], de [[Heilig]] Blood-kèrk in [[Meersje]]. Basilieke zint (binne) te herkènne aan 't [[conopeum]] ('ne gesjtreepde parasol} en aan 't [[tintinnabulum]] ('n [[tumpklökske]]).<br>
-De basiliek ies ouch 'n bepaalde boewkundige vörm. 't Ies 'n lankwerpig geboew, dat verdeild ies in drie of 5 beuke, gesjeije door pilere of zule. 't Mieddesjeep ies hoager en breijer en kriet leech door boveleechte. Op 't ing bevink ziech de [[absis]], woa 't mieddesjeep gekruus weurt door 'n dweersjbeuk of [[transep]]. Zoa óntsjteit 'n T-vörm. Bie 't transep of sjtraolsgewies rónd de [[koar]]gank bevinge ziech dèks [[absidiool|absidiole]] of sjtraolkapelle.
+De basiliek ies ouch 'n bepaalde boewkundige vörm. 't Ies 'n lankwerpig geboew, dat verdeild ies in drie of 5 beuke, gesjeije door pilere of zule. 't Mieddesjeep ies hoager en breier en kriet leech door boveleechte. Op 't ing bevink ziech de [[absis]], woa 't mieddesjeep gekruus weurt door 'n dweersjbeuk of [[transep]]. Zoa óntsjteit 'n T-vörm. Bie 't transep of sjtraolsgewies rónd de [[koar]]gank bevinge ziech dèks [[absidiool|absidiole]] of sjtraolkapelle.
 Aan de ander zie van 't hoofsjeep liek d'n ingank of [[narthex]].
 [[Aafbeilding:Holsetkerkwkped04.JPG|thumb|200px|right|Parochiekèrk in [[Hozelt]] (Holset)]]
 * De '''parochiekèrk''' ies de kèrk van 'n bepaalde [[parochie]]. 't Parochiebesjtuur, mèt es veurzietter de [[pesjtoar]], en de parochiane zörge veur 't ónderhoud van 't geboew. Parochiane weure hie [[duip|geduip]], doon de [[communie]] en weure [[vormsel|gevörmp]].
-Sóms [[trouwe]] ze ouch hie veur de kèrk of weurt 'r de [[begreffenis]]deens gehoute.
+Dèks [[trouwe]] ze ouch hie veur de kèrk of weurt 'r de [[begreffenis]]deens gehoute.
 De [[pesjtoar]], sóms geholpe door 'ne [[keplaon]], deit de [[ièredeens]]te.
 * 'n '''Sjoelkèrk''' ies 'n geboew of plaats, woa [[katholiek]]e bie-einkómme veur hun [[ièredeenste]] en [[Heilige Mès]]se. In de [[17e ièw]], in de tied van de [[Republiek der Zeven Provincieën]] waore diet verborge kèrke ofwaal gedoogde ruumdes, woa tege betaling van ''admissie'' of ''recognitiegeld'' vieringe mochte plaatsvinge. De veurwaarde waor, dat de geboewe neet herkènbaar waore es zinde 'n kèrk en dat 't begin en ing van de plechtighede van de katholieke neet samevele mèt die van de [[gereformeerd]]e. Diet sjpeelde veural in [[Holland]] en in 't gewes [[Utrecht]]. Hie maakde me gebroek van sjuurkèrke, die op gewoon sjure leke. <br>
@@ Tekslien 31: / Tekslien 31: @@
 * [[Rococo kèrk]]
 * [[Classicisme|Classicistische kèrk]]
-* [[Neo-romaans]]e kèrk
+* [[Neoromaans]]e kèrk
-* [[Neo-gotiek|neo-gotische kèrk]]
+* [[Neogotiek|neo-gotische kèrk]]
-* [[Neo-Renaissance]]kèrk
+* [[NeoRenaissance]]kèrk
 * [[Watersjtaotskèrk]] [[Neo-classicisme]])
 * [[Modern]] kèrk